Zelftesten voor studenten zijn verspilling van zorggeld
Overheid stelt onderwijs open door het beschikbaar stellen van zelftests
1 reactie
De overheid trekt een half miljard euro uit zodat scholieren en studenten twee keer per week een zelftest kunnen afnemen. Maar op de keper beschouwd lijkt dat geen zinvolle maatregel.
Na ruim een jaar lockdown wegens de covid-19-pandemie willen we snel terug naar een ‘open Nederland’. Belangrijke rol is daarbij weggelegd voor het testen. Daar hangt echter een flink prijskaartje aan: de kosten van het zelftests in het onderwijs bedragen 0,5 miljard euro. Het effect van deze maatregelen wordt met een aantal pilots gemeten. Resultaten uit het hoger onderwijs geven weinig reden tot optimisme. Dit was voor ons aanleiding om dit artikel te schrijven.
Vrijwillig
Vanaf 7 juni is het middelbaar onderwijs weer volledig open. Daarmee vervalt ook de anderhalvemeterregel tussen leerlingen onderling. Wel wordt verwacht dat leerlingen twee keer per week, liefst onder begeleiding, een covid-19-zelftest uitvoeren.1 Doel van het zelftests is het aantal covid-19-besmettingen te verminderen.2
Ook het mbo en het hoger onderwijs willen op deze manier weer zo snel mogelijk open. In de praktijk zijn er echter knelpunten. Je kunt studenten namelijk niet verplichten om een zelftest uit te voeren en het registreren van uitgevoerde zelftests is in strijd met de privacywet. Preventief zelftests gebeurt nu louter op basis van vrijwilligheid.
17 procent krijgt ten onrechte een negatieve uitslag
Het nut van preventief zelftests in het onderwijs hangt af van een aantal parameters. De belangrijkste daarvan zijn de deelnamebereidheid en de deelnametrouw. Maar ook de actuele besmettingsgraad binnen de doelgroep speelt een rol. Onlangs bleek uit een onderzoek bij de onderwijsinstellingen Avans en HAS (hbo) en het Koning Willem I College (mbo) dat de deelnamebereidheid ongeveer 30 procent was.3
Zelftests geven niet altijd de juiste uitkomst. In een recent onderzoek worden zelftests vergeleken met de (nauwkeurigere) PCR-testen.4 De specificiteit geeft aan hoe de zelftest presteert bij mensen die niet besmet zijn. De zelftest geeft dan naar schatting in 99,4 procent de juiste uitslag. De sensitiviteit geeft aan hoe de zelftest presteert bij mensen die wél besmet zijn. Volgens de bijsluiters geeft de zelftest hier in ongeveer 83 procent de juiste uitkomst. Dat betekent dat 17 procent ten onrechte een negatieve uitslag krijgt.
Ten tijde van de pilot (week 12) was het besmettingsniveau in de doelgroep hoog. In de leeftijdscategorie van studenten werden vierhonderd besmettingen per 100 duizend personen vastgesteld.5
Lage testbereidheid
Op basis van deze gegevens kunnen we een grove indicatie geven van het preventief effect van vrijwillig zelftests in het hoger onderwijs. Overeenkomstig de besmettingssituatie tijdens de pilot nemen we aan dat in een instituut van 10 duizend studenten er veertig besmet zijn. 70 procent doet geen zelftest dus 28 besmettingen worden hierdoor niet ontdekt. Van de twaalf besmette studenten die wel een zelftest doen zullen er twee (17%) ten onrechte een negatief testresultaat krijgen. Op deze manier worden uiteindelijk tien besmette studenten ontdekt. Hiermee wordt dus slechts 25 procent van verdere besmettingen voorkomen. Indien deze zelftests niet secuur worden afgenomen, wordt het resultaat nog wat slechter omdat de sensitiviteit dan verder daalt.
Cijfers van het ministerie van OCW onderschrijven de lage testbereidheid. Uit een aanvraag van het Hoger Onderwijs Persbureau blijkt dat op 31 mei in de doelgroep van 789 duizend studenten 213 duizend bestellingen voor gratis zelftests geplaatst zijn. Als studenten niet meermaals bestelden, komt dit uit op 27 procent. Dat betekent niet automatisch dat deze zelftests door de betreffende studenten ook trouw twee keer per week gebruikt zullen worden.6
Vliegwieleffect
Het UMC Utrecht heeft de situatie voor middelbare scholen in kaart gebracht. Daarin wordt een ‘vliegwieleffect’ genoemd bij volledige opening van de scholen. Dat is als onderlinge besmettingen op scholen een versterkend effect hebben op het besmettingsniveau in de samenleving. Dat risico speelt zeker bij 30 procent testbereidheid en verbetert slechts gering als die testbereidheid naar 50 procent stijgt.7
De kosten wegen niet op tegen de baten
Een belangrijke reden voor studenten om niet mee te werken is de vrees voor een onterechte positieve zelftest. Hoewel het individuele risico klein is (0,6%), speelt de onterechte positieve uitkomst wel degelijk een rol bij de bereidheid mee te doen aan covid-19-zelftests. Op 1 juni meldde het RIVM dat het aantal besmettingen in de leeftijdsgroep van studenten gehalveerd is. Op basis van het snel dalende besmettingsniveau per 1 juni ten opzichte van begin april verwachten we bij een onderwijsinstituut van 10 duizend studenten nu nog slechts twintig besmettingen.8
Als iedereen zou testen dan zou het verwachte aantal onterecht positieve uitslagen zestig zijn (0,6% van 9980) en dat is ruim meer dan het werkelijke aantal van twintig besmette studenten.
Schijnveiligheid
Met het gebruik van zelftests is op zichzelf niets mis. Elke besmetting die hiermee wordt voorkomen helpt uiteraard. Aan het gebruik ervan kleven echter ook nadelen. Het kan in de onderwijssituatie leiden tot schijnveiligheid, met name voor diegenen die wél bereid zijn om de zelftests trouw te blijven uitvoeren. Verder is er een risico dat deze zelftests als substituut gebruikt gaan worden voor de PCR-testen. Als positieve zelftests niet worden geverifieerd door een PCR-test bij de GGD dan wordt hierdoor het zicht op de besmettingscijfers vertroebeld. Voor het RIVM wordt het daarmee lastiger om de juiste adviezen voor de bestrijding van covid-19 te geven. De sterk dalende besmettingscijfers vergroten bovendien het probleem met onterecht positieve uitslagen bij zelftests.
Op basis van de nu bekende gegevens zien wij weinig nut in de het gebruik van zelftests als argument om te versoepelen in het hoger onderwijs. Ook achten we nieuwe soortgelijke pilots in het hoger onderwijs niet zinvol. De kosten wegen niet op tegen de baten. Uiteindelijk bieden de 84 procent vaccinatiebereidheid bij jongeren en het vaccinatietempo veel meer perspectief voor een redelijk normale situatie bij de opening van het nieuwe schooljaar in september.9
In dit artikel is gebruikgemaakt van de relatieve sensitiviteit en specificiteit van zelftesten. Dus in vergelijking met de PCR-testen, die vrijwel altijd juiste uitslagen geven.
auteurs
Leonie Derickx, basisarts
Jan Derickx, zelfstandig consultant
contact
jwhderic@gmail.com
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten
1. Middelbare scholen volledig open | Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl [Internet]. Available from: https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-onderwijs-cultuur-en-wetenschap/nieuws/2021/05/22/middelbare-scholen-volledig-open
2. Zelftesten in hoger onderwijs | Publicatie | Rijksoverheid.nl [Internet]. Available from: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2021/04/01/vragen-en-antwoorden-zelftesten-in-hoger-onderwijs
3. ‘Een stok in mijn neus? Nee’ Studenten voelen weinig voor zelftesten - NRC [Internet]. Available from: https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/08/een-stok-in-mijn-neus-nee-studenten-voelen-weinig-voor-zelftesten-a4039065
4. Stohr JJJM, Zwart VF, Goderski G, Meijer A, Nagel-Imming CRS, Bergh MFQK den, et al. Self-testing for the detection of SARS-CoV-2 infection with rapid antigen tests. medRxiv. 2021 Feb 23.
5. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Epidemiologische situatie van SARS-CoV-2 in Nederland. 2021 maart 30.
6. Testen op corona: minderheid studenten doet het | De Algemene Onderwijsbond [Internet]. Available from: https://www.aob.nl/nieuws/testen-op-corona-minderheid-studenten-doet-het/
7. Pham TM, Rozhnova G, Westerhof I, Kretzschmar M, Bootsma M, Bruijning-Verhagen P. Modelling the impact of preventive measures on the transmission of SARS-CoV-2 in secondary schools in the Netherlands. UMC Utecht 2021. Available from: https://www.umcutrecht.nl/nieuws/onderzoek-openen-middelbare-scholen?s=03
8. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Epidemiologische situatie van SARS-CoV-2 in Nederland. 2021 juni 1.
9. Vaccinatiebereidheid | RIVM [Internet]. Available from: https://www.rivm.nl/gedragsonderzoek/maatregelen-welbevinden/vaccinatiebereidheid
Lees meer
Huisarts
Huisarts, *
Waar zijn ze in Den Haag toch mee bezig? Wat een verspilling van zorggeld, zorggeld dat allang in de eerstelijnszorg geinvesteerd had moeten worden. Investeer in thuiszorg, in opleidingen in de zorg. Maak het praktijkhouderschap voor (jonge) huisarts...en aantrekkelijker, zodat de eerste lijn efficient kan blijven bestaan. Dit is uiteindelijk voor IEDEREEN op elk vlak voordeliger. Hoe vaak moeten we ze dat in Den Haag nog vertellen?? Dom, dom, dom en een onwijs grote gemiste kans!!!!