Vragen en misverstanden

Via groepsvoorlichting beter contact met oudere allochtone patiënten

Om de communicatie met de oudere allochtone patiënten te verbeteren, is groepsvoorlichting dé manier. Een Amsterdams gezondheidscentrum schakelde daarvoor een Turkse en een Marokkaanse voorlichtster in.

In veel grote steden zijn Voorlichters in Eigen Taal en Cultuur (VETC) ingeschakeld in de eerste lijn.1 Het doel van deze interventie is de communicatie tussen huisartsen en allochtone patiënten te verbeteren. In Amsterdam is in 1998 met gelden uit het Achterstands Ondersteunings Fonds (AOF) in vier huisartsengroepen een project begonnen. Op dit moment zijn in 23 Amsterdamse huisartsenpraktijken gezondheidsvoorlichters ingeschakeld. In gezondheidscentrum Staatsliedenbuurt werken een Turkse en een Marokkaanse voorlichtster, ieder voor twee dagdelen per week. Zij houden spreekuren, voeren driegesprekken samen met andere hulpverleners en gaan op huisbezoek. Daarnaast organiseren zij groepsvoorlichting.

Communicatieproblemen

Uit recent onderzoek in Amsterdam blijkt dat 55-plussers uit Turkije en Marokko meer lichamelijke en psychische klachten hebben dan leeftijdgenoten die in Nederland zijn geboren.2 Door de taalbarrière en culturele verschillen hebben oudere allochtone patiënten bovendien veel communicatieproblemen met hun huisarts.3-5 Het gezondheidscentrum besloot daarom groepsvoorlichting te organiseren speciaal voor deze groep. Het gezondheidscentrum heeft 64 Marokkaanse en 38 Turkse patiënten van 55-plus.

Een voorbereidende groep van het gezondheidscentrum - huisarts, praktijkassistente, maatschappelijk werker en fysiotherapeut - vergaderde tweemaal met de VETC-ers en hun coördinator. Besloten werd om alle Turkse en Marokkaanse patiënten boven de 40 jaar als doelgroep te nemen. De reden daarvoor was dat mensen uit Turkije en Marokko als zij grootouder zijn tot de ouderen worden gerekend. Dikwijls zijn zij dan pas tussen de 40 en 50 jaar.

De medewerkers van het gezondheidscentrum en de VETC-ers stelden gezamenlijk de onderwerpen vast. Daarbij werd een keuze gemaakt uit de thema’s van de serie ‘Gezond oud worden’. Voor de Turkse en Marokkaanse vrouwen werden acht bijeenkomsten gehouden over de kennis van het lichaam, lichaamsbeweging, medicijngebruik, hart-en vaatziekten, incontinentie, ‘vrouwenklachten’, depressie en psychosomatiek. Voor de mannen werden vier bijeenkomsten georganiseerd over gezond oud worden, hart-en vaatziekten, medicijngebruik en psychosomatische klachten, en ‘mannenklachten’.

Leerzaam

Bij de themabijeenkomsten waren een VETC-er en één van de medewerkers van het gezondheidscentrum aanwezig. De informatiefolders in het Turks en Arabisch die in de wachtkamers lagen, door de huisartsen werden uitgereikt of per post werden opgestuurd, leverden weinig respons op. Daarom benaderde de VETC-er alle deelnemers telefonisch of persoonlijk.

Aan de voorlichtingsbijeenkomsten namen in totaal twintig Turkse vrouwen, veertien Marokkaanse vrouwen, vijf Turkse mannen en vijf Marokkaanse mannen deel. Voor de huisartsen en de andere hulpverleners was het leerzaam om kennis te nemen van de vragen en ideeën die bij deze patiënten leefden. De vrouwen vertelden bijvoorbeeld dat zij, terwijl zij lichamelijk nog niet oud zijn, geacht worden zich te gedragen als een oudere. Van vrouwen boven de veertig wordt verwacht dat ze thuis op de kleinkinderen passen en niet uitgaan. Onderlinge verhalen over ziekten en behandelingen blijken vaak angst en onzekerheid te veroorzaken.

Over medicijngebruik bleken veel vragen en misverstanden te bestaan. Veel mensen wisselen met elkaar medicijnen uit. Het idee bestaat dat injecties beter zijn. Ook worden kruiden uit eigen land veel toegepast tegen allerlei kwalen.

Ook het onderwerp ‘hart-en vaatziekten’ riep veel vragen op, bijvoorbeeld over hartkloppingen en het verband met ‘hartziekte’, welke pijn op de borst alarmerend is voor een hartkwaal, hartklepafwijkingen en wat je kan doen om hart- en vaatziekte te voorkomen.

Op de bijeenkomst over lichaamsbeweging werden veel vragen gesteld over slijtage, bijvoorbeeld of veel bewegen slijtage verergert. De fysiotherapeut legde onder meer het verschil uit tussen massage en oefentherapie. Veel deelnemers zien bidden en boodschappen doen als voldoende lichaamsbeweging. De Marokkaanse vrouwen hadden echter wel behoefte aan een gymruimte, zoals die al bestaat voor Turkse vrouwen.

Vrouwenklachten

Over vrouwenklachten weten de vrouwen weinig. Er bestaat bij hen een grote weerstand om met klachten - met name fluorklachten en infecties - naar de huisarts te gaan. Veel vrouwen hadden nog nooit een speculum gezien. Enkele vrouwen hadden er behoefte aan om ervaringen over de bevallingen in eigen land uit te wisselen. Op de bijeenkomst werden vragen beantwoord over overgangsklachten, osteoporose en de angst voor hormoonbehandeling (kans op kanker), baarmoederhalskanker (‘Komt het door de pil?’) en uitstrijkjes, de indicaties voor uterusextirpatie bij vaginaal bloedverlies en de complicaties (‘Kan ik daarna nog seks hebben?’), en verzakkingen (‘Komt dat door stress en verdriet?’, ‘Komt het door kou?’).

De vrouwen presenteren klachten als incontinentie niet vaak bij de huisarts. Het onderwerp was echter in de groep wel goed bespreekbaar. Urine-incontinentie wordt vaak gezien als een ongeneeslijke kwaal die bij de ouderdom hoort. De mogelijke oorzaken en de behandeling werden besproken, er werd  incontinentiemateriaal gedemonstreerd en uitleg gegeven over vergoeding door de verzekering.

Voor de bespreking van het onderwerp ‘mannenklachten’ werd een mannelijke VETC-er ingeschakeld. De mannen wisten weinig over hun lichaam. Uit de gesprekken kwam naar voren dat prostaatklachten, zoals nadruppelen, een handicap zijn voor mannen die vijfmaal per dag in de moskee gaan bidden. In de moskee is reinheid een vereiste, dus moeten zij zich vaak een aantal keren per dag wassen en verschonen. De VETC-er toonde incontinentiemateriaal dat als hulpmiddel kan dienen.

Psychosomatiek

De taalbarrière is voor allochtone mensen vaak een belemmering om met psychische klachten naar de huisarts te gaan. Zij wachten tot zij in hun eigen land zijn en bezoeken daar dan een arts. De medicatie die daar is voorgeschreven, wordt vaak niet gemeld aan de huisarts.

Veel vrouwen piekeren en hebben lichamelijke klachten die psychosomatisch kunnen zijn. Een paar vrouwen vertelden na enkele gesprekken met de huisarts en de VETC-er dat zij een verband zagen tussen hun spanningen en de lichamelijke klachten.

Depressie was voor de meesten een nieuw ziektebeeld. Turkse en Marokkaanse equivalenten dekken niet geheel de medische lading. De mannen noemden hierbij vooral als klachten: te lang in bed liggen overdag, geen zin hebben, snel boos zijn.

Inzicht
Oudere Turkse en Marokkaanse patiënten met veel gezondheidsklachten konden worden bereikt via groepsvoorlichting door een Voorlichter in Eigen Taal en Cultuur. Luisteren naar de vragen en ideeën die bij deze patiënten leven, heeft bijgedragen aan een beter inzicht in deze patiëntengroep.

Wij danken Marileen van der Most van Spijk, antropoloog bij de GG&GD te Amsterdam, en de medewerkers van het Gezondheidscentrum Staatsliedenbuurt.

J. de Ridder, huisarts,

Gülcin Sevincer,

Fatima Zekkari,

Voorlichters in Eigen Taal en Cultuur; Gezondheidscentrum Staatsliedenbuurt, Amsterdam

Marijke Ekkelboom,

coördinator VETC-ers, GG&GD Amsterdam

Correspondentieadres:

ridwijd@knmg.nl

SAMENVATTING

l Oudere Turkse en Marokkaanse patiënten gaan met bijvoorbeeld hun psychische klachten niet gemakkelijk naar de huisarts.

l Ook de taal- en culturele verschillen vormen een barrière bij een huisartsenbezoek.

l Groepsvoorlichting, georganiseerd in een gezondheidscentrum, is een goede manier om de communicatie tussen Turkse en Marokkaanse patiënten en hun huisarts en andere gezondheidswerkers te verbeteren.

Literatuur
1. Bruijnzeels MA, Voorham AJJ, Hoop de T. Migrantenvoorlichting in de huisartsenpraktijk. Huisarts en Wetenschap 1999; 42: 307-10.  2. Poort EC, Spijker J, Dijkshoorn H, Verhoeff AP. Turkse en Marokkaanse ouderen in Amsterdam, 1999-2000. GG&GD, Amsterdam, 2001.  3. Gerits YC, Uitenbroek DG, Dijkshoorn H, Verhoeff AP. De communicatie tussen huisarts en Turkse en Marokkaanse patiënten nader bekeken. TSG 2001; 79: 16-20.  4. Denktash S. De gezondheid van allochtonen. Minderhedenmonitor 1999. ISEO&COS, 2000.  5. Dagevos J. De leefsituatie van allochtone ouderen in Nederland. Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag, 2001.