Laatste nieuws
Thomas van den Akker
4 minuten leestijd
over de grens

Tropenarts in Malawi - Koninginnedag

Plaats een reactie

Het hotel, voor de gelegenheid versierd met oranje ballonnen, lijkt op een tulp in de savanne in de grauwe buitenwijk van Lilongwe, de hoofdstad van Malawi. Alle Nederlanders die in het land verblijven, zijn uitgenodigd om er de officiële viering van de verjaardag van Hare Majesteit de Koningin bij te wonen. Bij de ingang worden we welkom geheten door de Nederlandse ambassadeur uit buurland Zambia, die bij gebrek aan een plaatselijke ambassade ook Malawi onder zijn hoede heeft.



Malawi is een straatarm land met 12 miljoen inwoners in zuidelijk Afrika. Door zwak bestuur, corruptie en ziekte komt de veelal laagopgeleide bevolking maar moeizaam aan haar bestaansmiddelen. De gemiddelde levensverwachting is er gedaald van 48 jaar in 1990 tot 37 jaar in 2005.1 In de gezondheidszorg hebben hiv en migratie geleid tot een ongekend tekort aan arbeidskrachten. Per 50.000 mensen is er één dokter - tegenover één per 300 in Neder-land.2


Als tropenarts werk ik in een districtsziekenhuis in het zuiden van het land, ver weg van dit oranje hotel. Het aantal patiënten per gezondheidswerker is er zo hoog, en de meesten van hen zijn zo ernstig ziek, dat je er als arts of verpleegkundige nooit hard genoeg kunt werken. Dit deprimerende overschot aan werk en de slechte arbeidsvoorwaarden leiden tot een ernstig gebrek aan motivatie onder het personeel. Shortage of staff is een veelgehoord excuus om je achter te verschuilen als je je werk niet hebt gedaan. Patiënt dood omdat er niemand naar hem omkeek? Personeelsgebrek is het antwoord.



Toen ik de uitnodiging voor de viering van Koninginnedag las, overviel me nog de twijfel of ik wel moest gaan. Weggaan uit het ziekenhuis betekent een schaarse dokter minder aan het werk. Maar nu de schalen bitterballen en vers ingevlogen rauwe haring aan me voorbij trekken, weet ik waarom ik hier ben.


De ambassadeur houdt een openingsrede. Hij betuigt zijn dank aan de aanwezige ondernemers, ontwikkelingsspecialisten en gezondheidswerkers. Zij houden Hollands eer hoog. Hij vergeet dat ze daarbij de steun van zijn regering door de jaren heen hebben zien afbrokkelen. Malawi behoort sinds de herstructurering in de Nederlandse ontwikkelingshulp niet meer tot de ‘partnerlanden’. Maar vandaag is het Koninginnedag! De wederzijdse betrekkingen dienen daarom te worden geroemd. De beide staatshoofden, Bingu en Beatrix, lijken in zijn toespraak welhaast elkaars beste vrienden.



Na het Wilhelmus is de Malawische staatssecretaris van Buitenlandse Zaken aan de beurt. Behalve felicitaties en de plichtmatige dankbetuigingen van een bedelaar, bevat zijn betoog ook een kritische noot. Hij herinnert de aanwezigen aan het vertrek van een groep Nederlandse specialisten uit het enige ziekenhuis in het land waar artsen worden opgeleid, het academisch ziekenhuis in Blantyre. De Nederlandse regering heeft besloten hun salaris niet meer uit te betalen. Dit verlies aan personele steun geldt als een forse aderlating voor het land. Het aantal Malawische medisch specialisten is op een hand of twee te tellen. De Nederlandse artsen hadden berekend over een jaar of vijf zoveel lokale medici te hebben opgeleid, dat ze zelf overbodig zouden zijn. Maar die tijd wordt hen niet gegund.



Als de staatssecretaris is uitgesproken en de aanwezigen overgaan tot de orde van de bar, mengt de ambassadeur zich onder zijn gevolg. Mijn partner, ook tropenarts, raakt in discussie met hem. In antwoord op haar kritische vragen over de afzijdige houding van de internationale gemeenschap met betrekking tot de personele crisis stelt de ambassadeur een - in zijn ogen wellicht retorische - vraag. Wiens probleem is de gezondheidszorg van Malawi nu eigenlijk? Ik overweeg te zeggen: de gezondheidszorg van Malawi is een mondiaal probleem. Maar ik houd me in. Daarvan heb ik nu spijt, vandaar het volgende. (Ik hoop dat u dit leest, excellentie.)



Het zal u niet onbekend zijn dat de Malawische bevolking jarenlang is uitgebuit door een westers koloniaal regime. Vervolgens heeft zij geleden onder een veertig jaar durende, uitgesproken pro-westerse dictatuur, met een open economie waar ook Europa en Nederland van hebben geprofiteerd. Na het overlijden van dictator Banda kwam een corrupte regering aan de macht, die geen antwoord had op een verwoestende aidsepidemie. En alsof die epidemie niet vraagt om voldoende artsen en verpleegkundigen, heeft een onzer Europese partners, het Verenigd Koninkrijk, het nodig gevonden om zelfs recentelijk nog actief gezondheidswerkers uit Malawi te werven.



U begrijpt vast dat een gedetailleerde en genuanceerde geschiedenis te ingewikkeld is voor het bestek van dit geschrijf. Maar het wekken van de suggestie dat Malawi’s gezondheidsprobleem alleen haar eigen verantwoordelijkheid is, getuigt noch van enig historisch inzicht noch van enig besef van de effecten van globalisering.



Zo mogelijk nog ingewikkelder dan het beschrijven van de geschiedenis van het probleem, is het nadenken over de toekomst van de gezondheidszorg in zuidelijk Afrika. Er is heel veel voor nodig om het hoofd te bieden aan de human resources crisis. Geld alleen is overigens niet genoeg. De internationale gemeenschap zal ook personeel moeten afstaan (of teruggeven) aan Afrika.



Misschien is de gedachte nu dat als westerse landen artsen naar elders blijven sturen, de druk op de ontvangende regering afneemt om zelf gezondheidswerkers op te leiden. Een onjuist argument, gezien artsen niet zijn op te leiden zonder andere artsen. Bovendien een tamelijk cynisch argument. Het idee erachter maakt de Malawische patiënt-van-vandaag opnieuw weerloos en hulpeloos tegenover de machten die hem besturen.



Maar wat heeft de politiek van die patiënt te duchten? Als 99 procent van de Nederlandse artsen morgen naar het buitenland verhuist, zal de regering ’s nachts slecht slapen. Maar met een overwegend laagopgeleid en analfabetisch electoraat dat door jarenlange ontberingen fatalistisch en nihilistisch is geworden, kan de macht hier rustig doorpitten.



De onmenselijke personele crisis in de gezondheidszorg van Malawi en andere Afrikaanse landen vraagt om onmiddellijke, internationale actie. Nood bestaat niet alleen in een land waar oorlog of natuurgeweld heerst. De nieuwe Nederlandse minister van ontwikkelingssamenwerking, excellentie, heeft tot nu toe de politiek meer interessante (ex-)conflictlanden bezocht: Afghanistan, Uganda, Soedan, Burundi. Laat hem weten dat hij ook bij u op de koffie moet!

Mag ik een suggestie doen? Laat de minister de haring die op 30 april de wereld wordt overgevlogen volgend jaar thuishouden. Dan kan hij van die besparing een ticket betalen om u te bezoeken. Weliswaar sla ikzelf bij gebrek aan haring dat volgende feestje dan waarschijnlijk over. Dat scheelt gelijk ook weer in de drankuitgaven. En dan is er die dag in ieder geval één dokter meer aan het werk.



Thomas van den Akker, tropenarts



Referenties


1. Country Profiles for Population and Reproductive Health, Policy Developments and Indicators 2005. UNFPA.  2. The World Health Report 2006. WHO.

over de grens Malawi
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.