Laatste nieuws
Chanien Engelbertink Aart Hendriks
8 minuten leestijd
euthanasie

Met levenstestament houdt patiënt regie

3 reacties

Meer duidelijkheid voor artsen over wensen van de patiënt

Wie neemt beslissingen over wel of juist niet behandelen als een patiënt dat zelf niet meer kan? Het levenstestament geeft een duidelijke leidraad. Maar de arts behoudt altijd zijn eigen verantwoordelijkheid.

Stel, iemand raakt in coma. Wie vertegenwoordigt hem dan richting behandelaars? Wie zorgt ervoor dat de rekeningen worden voldaan? Wie beslist over andere zaken? Als de betreffende persoon zelf niets heeft geregeld, is het juridisch vaak onduidelijk wie namens de patiënt gerechtigd is te handelen en op basis waarvan. Hierdoor kan – zeker bij onenigheid tussen familieleden – vertraging ontstaan, met risico op bijvoorbeeld gezondheidsschade.

Sinds enkele maanden bestaat er een officiële notariële akte, levenstestament genaamd, die burgers de mogelijkheid biedt zelf de regie te blijven voeren, ook over zaken als reanimatie en euthanasie. Inmiddels zijn er ruim 1500 van deze documenten door de notaris ingeschreven in een speciaal register. Ondanks de bijzondere juridische status van het levenstestament kunnen burgers hiermee artsen niet dwingen handelingen te verrichten waarop zij geen recht hebben of die in strijd zijn met de professionele standaard.

Notariële akte

In een poging te voorzien in een groeiende behoefte bij burgers om tot het laatst zoveel mogelijk de regie over het eigen leven te behouden, heeft de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) een testament ontworpen dat werking heeft bij leven. De commissie levenstestament van de EPN heeft dit document ontwikkeld in samenspraak met diverse instanties en beroepsgroepen, waaronder banken, rechters en artsen. Kantonrechters bleken behoefte te hebben aan een officieel document, omdat zij vaak moeten kiezen uit twee kwaden en het dikwijls onduidelijk is wat de betrokken persoon zelf had gewenst.

Artsen ervaren bij patiënten met een verminderd oordeelsvermogen soortgelijke problemen. Wat wil de patiënt nu echt zelf? Wie van de naasten wil de patiënt als zijn vertegenwoordiger? En voert deze vertegenwoordiger de wensen uit van de patiënt?

Volmachtgevers krijgen geen
‘recht’ op euthanasie

Via een levenstestament kan iedereen in Nederland een of meerdere volmachten geven. Daarmee leggen burgers in een notariële akte vast dat zij zich op bepaalde deelgebieden, waaronder de gezondheidszorg, door een met naam genoemde persoon willen laten vertegenwoordigen. Dit geeft duidelijkheid over de wensen van de betrokkene en een heldere juridische basis voor deze volmacht. Zo hoeft er geen vertraging op te treden bij het uitvoeren van de wil van de betrokken persoon.

Naast het aanwijzen van een of meer vertegenwoordigers kunnen via een levenstestament de persoonlijke wensen kenbaar worden gemaakt, mocht er toch een gang naar de rechter noodzakelijk zijn. Denk hierbij aan bewind, curatele of mentorschap. Als een persoon zelf niets regelt of geen aanwijzingen heeft gegeven, wijst de rechter mogelijk een vertegenwoordiger aan waarin de betrokkene geen vertrouwen heeft. Onlangs moest de rechter beslissen tussen twee professionele mentoren, door de kinderen aangedragen, maar waarbij de kinderen onderling tegenover elkaar stonden.1 Een levenstestament kan dit helpen voorkomen. Het geeft de rechter een duidelijke leidraad, waarvan hij alleen bij gegronde redenen kan afwijken. Tevens is er sinds mei 2011 een landelijk register geïntroduceerd, waardoor de levenstestamenten goed traceerbaar zijn en dus snel bekend (zie kaders op blz. 41).

Schrikbeeld

De wetenschap dat het oordeelsvermogen op latere leeftijd vaak achteruitgaat, vinden velen een schrikbeeld. Evenzeer een nachtmerrie is de gedachte dat artsen bij verminderde wilsvermogens handelingen gaan uitvoeren, of nalaten, die de betrokkene nooit had gewild. Deze begrijpelijke zorgen en de hang naar zelfbeschikking verklaren mede het succes van de initiatiefgroep Uit Vrije Wil, die zich inzet voor stervenshulpverlening aan ouderen met een zogenaamd ‘voltooid leven’.

Wensen voor geneeskundige zorg kunnen nu weliswaar al via een zogenaamde schriftelijke wilsverklaring kenbaar worden gemaakt, maar de status hiervan is niet altijd duidelijk. Geldt zo’n verklaring ook voor andere artsen? En geldt zo’n verklaring na vijf jaar nog steeds? De medische praktijk heeft behoefte aan meer helderheid.

Wat kan er op het gebied van de zorg nu in het levenstestament worden geregeld? Burgers kunnen allereerst allerlei zaken over de geneeskundige behandelovereenkomst laten vastleggen, zoals wie mag beslissen over geneeskundig onderzoek of behandelingen, wie het medisch dossier mag inzien, en wie mag beslissen over het doorgeven van medische gegevens aan anderen. Altijd geldt dat een arts zich moet houden aan de eisen van het goed hulpverlenerschap. Dit kan ertoe leiden dat hij een wilsuiting van de aangewezen vertegenwoordiger niet hoeft te volgen als deze niet in het belang is van de patiënt of anderszins niet verenigbaar met de professionele standaard.2 De arts behoudt zijn eigen verantwoordelijkheid, ook al verschaft een levenstestament een goed zicht op de wensen van een patiënt. Een arts zal het afwijken hiervan wel moeten motiveren, bijvoorbeeld door erop te wijzen dat uitvoering van de wil van de patiënt medisch zinloos is of de arts dwingt te handelen in strijd met de voor artsen geldende normen.

Verboden en geboden

Een patiënt kan in het levenstestament behandelverboden, -geboden en euthanasieverklaringen laten opnemen. De notaris staat bij het ondertekenen van de akte garant voor: de bewijskracht van de akte en de opname in een landelijk register, de wil van de persoon en de wilsbekwaamheid van de persoon. Opname in een landelijk register heeft als groot voordeel dat de akte niet zoekraakt en landelijk opvraagbaar is. Voorts rust op de notaris de zware plicht, ook tuchtrechtelijk, om te verifiëren of de persoon die de akte laat opstellen wel wilsbekwaam is en beseft wat hij wenst te regelen. In geval van twijfel dient de notaris een strak protocol te volgen, waarbij in bepaalde gevallen een arts moet worden geraadpleegd.

Aldus ontstaat voor iedereen – onder wie alle bij een patiënt betrokken behandelaars – duidelijkheid wat de volmachtgever echt wenst en wil, en dat deze wensen ook in vrijheid en op een moment dat de patiënt wilsbekwaam was zijn geuit.

Van een arts kan niet worden verwacht dat hij bij het register van alle patiënten nagaat of er eventueel een levenstestament is geregistreerd (zie kaders op blz. 41). De notaris zal er daarom bij de patiënt op aandringen het document met de arts te bespreken.

Voordelen

Door de bewijskracht van de notariële akte, het gegeven dat dit daadwerkelijk de wensen bevat van de persoon die in het levenstestament als volmachtgever is aangemerkt en de registratie van het levenstestament in een landelijk register heeft dit voor artsen voordelen boven het bestaande systeem van schriftelijke wilsverklaringen, waarvan de (juridische) status en inhoud vaak onduidelijk zijn. Vooral artsen die de patiënt in kwestie niet kennen, bijvoorbeeld een patiënt die na een ongeval op de afdeling intensive care belandt, hebben hier profijt van. Ook heeft de notaris besproken wat de wensen zijn bij wilsonbekwaamheid. Een ander voordeel is dat in het levenstestament kan worden opgenomen dat de volmacht direct in werking treedt. Er is dan geen onduidelijkheid meer wanneer iemand niet meer handelingsbekwaam is of wanneer de gang naar de rechter moet worden gemaakt.3

Het levenstestament heeft voor artsen voordelen
boven het bestaande systeem

Moeilijke situaties worden zo ook eerder bespreekbaar gemaakt bij betrokkenen. Zij maken een soort draaiboek voor de toekomst. Allerlei nare situaties worden dan voorbesproken, en bij voorkeur ook al gemeld aan de arts-behandelaar. Er is dan duidelijkheid voor dierbaren als zich onverwachte situaties voordoen waarbij direct moet worden gehandeld.

Eventuele valkuil van het levenstestament is dat de volmachtgever denkt dat hij nu ‘recht’ heeft op euthanasie en andere handelingen. Dat is niet zo. De notaris zal de patiënt erop moet wijzen dat er een verschil is tussen ‘wensen’ en ‘rechten’. Doet hij dit niet, dan zal het levenstestament voor artsen snel zijn waarde verliezen.


Vier is te veel

Een gescheiden man wordt na een hersenbloeding naar een ziekenhuis gebracht. De man is niet in staat zijn wil kenbaar te maken. Bij de arts voegen zich een stiefkind, een minnares, een ex-echtgenote en een neef. Zij beweren allemaal een vertrouwensrelatie te hebben met de man en willen namens hem beslissingen kunnen nemen.

Door inzage in het levenstestament van de man krijgen artsen en anderen zicht op zijn wensen. Daarin staat immers wie de man tot contactpersoon voor medische zaken heeft benoemd. Tevens heeft hij aangegeven vanwege persoonlijke overwegingen een behandelgebod te hebben opgemaakt. De artsen en verplegend personeel hebben nu een contactpersoon en kunnen direct overleggen en beslissingen nemen.


Snel informatie over een patiënt?

Artsen kunnen contact opnemen met een willekeurige notaris bij hen in de buurt en navragen of de patiënt een levenstestament heeft opgemaakt, wie namens de patiënt beslissingsbevoegd is, of er medische wilsverklaringen zijn opgenomen en wat daarvan de precieze inhoud is. Deze notaris zal direct contact opnemen met het register en de antwoorden snel aan de arts kunnen geven.

Voor ’s avonds en in het weekend hebben notarissen een spoedregeling. In de nabije toekomst kunnen artsen wellicht op ieder moment rechtstreeks het levenstestament inzien. De regering heeft namelijk op 1 november 2011 een wetsvoorstel ingediend dat mogelijk maakt dat wilsverklaringen, medische volmachten en dus ook levenstestamenten in het openbaar register worden ingeschreven, dat berust bij de rechtbank Den Haag.4


Landelijk register

Het Centraal Levenstestamentenregister (CLTR) is te bereiken via de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB), afdeling Bureau Levenstestamentenregister/CTR, Postbus 16020, 2500 BA Den Haag, telefoon 070 3307 111.

Notarissen registreren het levenstestament in dit landelijke register. Bij opvraag van informatie uit het levenstestament door derden houdt de notaris uiteraard de privacygevoeligheid in acht.



mr. Chanien G.C. Engelbertink, estate planner te Bussum en voorzitter commissie levenstestament van de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat

prof. mr. Aart Hendriks, hoogleraar gezondheidsrecht, Universiteit Leiden/LUMC en coördinator gezondheidsrecht, KNMG

Correspondentieadres: ce@albrecht.nl; c.c.: redactie@medischcontact.nl. Geen belangenverstrengeling gemeld.

Samenvatting

  • Via een notariële akte kunnen patiënten vroegtijdig hun wensen kenbaar maken over vertegenwoordiging en medische behandelingen.
  • Het zogeheten levenstestament biedt patiënten meer regie over het eigen leven.
  • Tegelijkertijd geeft het artsen meer duidelijkheid over de wensen van de patiënt.
  • Een wens van de patiënt is niet hetzelfde als een plicht voor de arts.
  • De arts blijft ook altijd gehouden aan de professionele standaard.

Dossier Euthanasie

KNMG-handreiking Tijdig praten over overlijden


Voetnoten

1. Rechtbank Arnhem, sector Kanton 13 juli 2011, nr. 742337 MP VERZ 11-34 LJN BR5772.

2. RTG ’s-Gravenhage 26 oktober 2010, nr. 2008H178c, TvGR 2011, 5, LJN YG0617.

3. Over de ontwikkeling van een protocol voor de beoordeling van deze problematiek bestaat nauw contact tussen de EPN en de Vereniging van Indicerende en adviserende Artsen (VIA), mw S. van der Merwe, en de Koepel van Artsen Maatschappij en Gezondheid (KAMG), mw F.P. Koning-van den Berg van Saparoea.

4. Kamerstukken II 2011/12, 33 054, nr. 1-3.


euthanasie levenseinde
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Berno Nijboer

    notaris, Hardenberg

    Met interesse heb ik het artikel over het levenstestament in het MC van mijn echtgenote gelezen (MC 67 nr.1).
    Het is heel goed dat een dergelijke regeling onder de aandacht van uw beroepsgroep wordt gebracht.

    Wel even kort een aantal opmerkingen.
    -... De term levenstestament is verwarrend. Een testament werkt bij overlijden. Het is dus geen testament, maar een uitgebreide (voorzorg)volmacht.
    In de meeste volmachten wordt een regeling opgenomen omtrent (para)medisch handelen.
    - De inschrijving in het levenstestamentenregister (CLTR bij de KNB) is facultatief. Bij de inschrijving kan er aangegeven worden dat er ook een volmacht van medische aard is gegeven.
    Mocht er geen inschrijving blijken, dan er nog wel een volmacht getekend zijn. Mocht iemand zich bij u melden met een volmacht, dan is het zaak om de notaris die de akte heeft opgemaakt, te vragen of de volmacht misschien is herroepen. Daarbij kan er ook inzage in het CLTR worden gedaan.
    - Het opvragen van informatie bij het register gaat minder gemakkelijk dan geschetst. De geschetste spoedregeling is mij niet bekend.
    Als er een registratie blijkt, is de inhoud van de volmacht daarnaast niet direct (bij de betreffende notaris) op te vragen. Dat in verband met de geheimhouding.

  • R. Jonquière

    gepensioneerd directeur NVVE, Amsterdam

    Op zijn zachtst gezegd is het jammer dat de auteurs nergens refereren aan de al heel lang bestaande, en breed erkende wilsverklaringen van de NVVE, die vrijwel hetzelfde bereiken als het hier beschreven levenstestament. Het enige verschil is het (doo...r de notarissen?) eraan gekoppelde Landelijk register CLTR. Een registratie die jarenlang door de NVVE werd bijgehouden, totdat bleek dat de informatie daarin in heel veel gevallen niet meer klopte met de actualiteit van de betrokkene. Het gaat uiteindelijk op het moment suprême ook bijna altijd over de opvatting dan, en die kan nog wel eens anders uitpakken dan wat indertijd was opgeschreven. Memorabel in dit verband is ook dat tijdens het debat over de euthanasiewet in 2000 en 2001 een door een aantal parlementariërs gesuggereerde overheidsverantwoordelijkheid voor de wilsverklaringen door de ministers werd afgeserveerd "omdat de verklaringen van de NVVE ruimschoots voldeden". Natuurlijk, alleen leden kunnen de officiële set verklaringen krijgen, maar een lidmaatschap van de NVVE is enorm veel goedkoper dan een notariële akte. Het is trouwens wel te hopen dat de teksten van dit Levenstestament beter zijn dan de jaren terug gebruikte notariële versie van het (inmiddels al lang verouderde en obsolete) NVVE Levenstestament, de voorganger van de gescheiden verklaringen ten aanzien van het Behandelverbod (inclusief een DNR penning) en die van de Euthanasie.
    Ik vond en vind dat zo veel mogelijk mensen hun wensen tav behandeling in de laatste fase van hun leven moeten formuleren, bespreken (vooral!) en vastleggen. Of de gang naar de notaris dat zal vergemakkelijken is voor mij de vraag.

  • Y.G. van Ingen

    Specialist ouderengeneeskunde, ZUID-SCHARWOUDE

    Ik ben verbaasd dat de heer Hendrikx meeschrijft aan een stuk vanuit het notariaat. Ik heb de KNMG handleiding Tijdig bespreken van het levenseinde er nog eens op nagelezen,waar staat de suggestie dat dit met notarissen besproken dient te worden. Toe...vallig hoorde ik vandaag van de nabestaandenplanner, het woord alleen al...Ook al inzetbaar als iemand nog in leven is...Ik kan het niet anders zien dan commercialisering van de zorg. Het doet me denken aan een enkele SCENpatient die ooit een euthanasieverklaring bij de notaris opgesteld had. Laten we als artsen het onderwerp(niet alleen euthanasie maar advanced directives in volle breedte) tijdig met patienten bespreekbaar maken en met de patienten en naasten in gesprek blijven.Goede uitleg WGBO is hierbij onontbeerlijk. Laten we voorkomen dat mensen geld verdienen aan angst voor lijden. Als we zorgen dat de ICT dienend is en transmuraal gewerkt kan worden( en dus ook op een SEH zichtbaar is wat de huisarts als beleid afgesproken heeft, of nog beter voorkomen dat iemand ingestuurd wordt als dat niet de bedoeling is(ZilverenZeepkist)), doen we de patienten recht, dragen we bij aan een waardig levenseinde en sparen we kosten). Jammer voor het notariaat. Ik doe een oproep aan de KNMG deze materie bij de Nederlandse bevolking onder de aandacht te brengen. In Noord-Kennemerland heb ik het bespreekbaar maken van wensen omtrent het levenseinde opgenomen in het eerstelijnszorgprogramma voor kwetsbare ouderen dat bijna klaar is. Graag wijs ik op de shared decisionmaking tool www.alsjenietmeerbeterwordt.nl en dan in het bijzonder het item Beslissen over je levenseinde.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.