Meer schade door internetpillen: melden moet

MEDICATIE

Doorvragen in de spreekkamer kan beunhazen aan het licht brengen

In Nederland worden jaarlijks miljoenen vervalste medicijnen via internet gekocht. Er zijn sterke aanwijzingen dat dit gezondheidsschade oplevert. Voor een goede beeldvorming is het belangrijk dat huisartsen hier tijdens consulten alert op zijn en daar vervolgens melding van maken.

Onlangs beschreven Bertholee e.a. een geval van levensbedreigende psychose door het verboden geneesmiddel sibutramine, dat verstopt zat in een afslankkoffie.¹ Het gebruik van dit soort vervalste geneesmiddelen (zie kader) staat niet op zichzelf.² De Nederlandse consument bestelt jaarlijks naar schatting enkele miljoenen vervalste tabletten, capsules en injecties via internet. Bijna al deze producten bevatten werkzame stoffen, maar welke stoffen en in welke concentratie, is niet te zeggen zonder een analyse in het lab. Het achterblijven van meldingen en berichtgeving over gezondheidsschade kan bij de consument de indruk wekken dat het best veilig is om arts en apotheker te omzeilen. Echter, die schade is er wel degelijk, en het is van groot belang om deze goed in beeld te krijgen.

Zonder recept
Het enorme aanbod aan vervalste geneesmiddelen op internet leidt tot een laagdrempelige vorm van farmaceutische zelfzorg. De consument kan bij talloze illegale internetapotheken terecht die zonder recept leveren. Uit enveloppen en pakketjes die de douane heeft onderschept, blijkt dat leveringen vooral bestaan uit onbekende buitenlandse merken, merkvervalsingen en voedingssupplementen waaraan farmaca zijn toegevoegd. Het gaat vooral om erectie-, afslank-, dopingmiddelen en pijnstillers. Maar ook geneesmiddelen tegen hart- en vaatziekten, antibiotica en hiv-remmers worden geregeld onderschept. Omdat de pakkans gering is zal het overgrote deel van de vervalste geneesmiddelen gewoon bij de besteller belanden. Vervalste geneesmiddelen worden vaak onder primitieve omstandigheden geproduceerd met grondstoffen die op dat moment goedkoop voorhanden zijn. De werkzaamheid en de veiligheid zijn daarom ronduit onbetrouwbaar. In voedingssupplementen worden vooral experimentele geneesmiddelen gevonden. Dit betreft farmaca die zijn gestrand in een preklinische onderzoeksfase, maar wel worden beschreven in de publieke patentliteratuur.

Casuïstiek nodig
Men zou verwachten dat de combinatie van onbetrouwbare medicatie, zelfdiagnose en zelfmedicatie al snel tot problemen moet leiden. Zeker als patiënten op internet gaan halen wat de huisarts hen niet wil voorschrijven. Toch worden problemen in de praktijk nauwelijks herkend. In de eerste plaats staat menig gebruiker niet te trappelen om openheid van zaken te geven. Ten tweede valt het niet altijd mee om een geneesmiddel of een voedingssupplement als vervalst te herkennen. En ten slotte zijn vaak ook andere verklaringen voor de opgetreden gezondheidsklachten denkbaar, ook voor een gebrek aan werkzaamheid. Problemen met vervalste geneesmiddelen zullen dus grotendeels overschaduwd worden door de normale klinische praktijk. En zonder duidelijke gerelateerde gezondheidsschade lijkt er geen vuiltje aan de lucht. Om een eind te maken aan die verraderlijke onwetendheid, hebben wij dringend casuïstiek nodig. Want dát het probleem er is, en alleen maar groter zal worden, is onvermijdelijk. Het aanbod laat zich namelijk niet indammen en de vertrouwdheid van de burger met online inkopen neemt alleen maar toe. Bovendien doen handelaren aan klantenbinding met een goede financiële afhandeling en een snelle levering van werkzame producten. Op dit moment ligt het zwaartepunt van de consumptie nog bij de lifestyle-geneesmiddelen, maar dat kan verschuiven bij veranderingen in het voorschrijfbeleid of het vergoedingssysteem. Aan de aanbodzijde zal het niet liggen.

Melden
Voor de spreekkamer moet deze farmaceutische zelfzorg een reëel gespreksonderwerp gaan worden. Gezondheidsklachten kunnen immers worden veroorzaakt door op eigen houtje aangeschafte (vervalste) receptgeneesmiddelen of dubieuze voedingssupplementen. Doorvragen is vooral op zijn plaats bij onbegrepen klachten en onverwachte effecten, waaronder gebrek aan werkzaamheid. Het melden van mogelijke gevallen is van groot belang om zichtbaar te maken waar de volksgezondheid bescherming nodig heeft. Dat melden moet simpel kunnen en zonder vrees voor een juridische nasleep voor de patiënt. In principe volstaat het melden van de productnaam, claim, herkomst en algemene symptomen. Daarmee kan bij een acute zorgvraag in bestaande internationale databases al worden nagegaan of het product eerder is onderzocht. Het insturen van verdachte producten voor onderzoek is dringend gewenst.

Tot dusver worden er incidenteel verdachte producten gemeld bij Lareb of het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC). Bij het NVIC zijn bijvoorbeeld diverse meldingen gedaan van intoxicatie door illegale erectiemiddelen met o.a. sildenafil, en van designer erectiemiddelen (molecuulvariaties op de werkzame stoffen).¹² Momenteel wordt onderzocht of een specifiek meldpunt aangewezen is om meldingen beter te kunnen registreren en te bundelen, waardoor herkenning van risicovolle producten sneller mogelijk wordt.³ Het is in elk geval belangrijk dat er meer meldingen komen van gezondheidsschade door vervalste geneesmiddelen. Daarom roepen wij u op om nu al te melden bij Lareb of NVIC, als u het niet vertrouwt. Deze instanties kunnen zo nodig informatie inwinnen over verdachte producten bij het RIVM of de Dopingautoriteit.

Bastiaan Venhuis, senior wetenschappelijk medewerker, RIVM

Olivier de Hon, wetenschappelijk beleidsmedeweker, Dopingautoriteit

José Puiman, senior beleidsmedewerker, ministerie van VWS

Contact: bastiaan.venhuis@rivm.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld

Lees ook

• Handel in geneesmiddelen is big business (2012)
• Beter zicht nodig op internetpillen (2011)
• IGZ waarschuwt voor online geneesmiddelen (2011)
• Dosering internetmedicijnen wijkt vaak af (2009)
• Onnodige sterfte door namaakmedicijnen (2007)

Voetnoten

1. Bertholee D, Ter Horst PGJ, Wieringa A, Smit JP. Life-threatening psychosis caused by using sibutramine-contaminated weight-loss coffee. Levensbedreigende psychose na gebruik van afslankkoffie verontreinigd met sibutramine 2014;158.
2. Zie internetpillen.nl.
3. Venhuis BJ, Zwaagstra ME, Berg JDJvd, et al. Illicit erectile dysfunction products in the Netherlands; a decade of trends and a 2007-2010 product update, RIVM rapport 370030003: National Institute for Public Health and the Environment; 2010.
4. Zie rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2013/07/05/kamerbrief-over-stand-van-zaken-beleidsagenda-vervalste-geneesmiddelen-en-medische-hulpmiddelen.html.
5. van Hunsel F, van Grootheest K. [Adverse drug reactions of a slimming product contaminated with sibutramine]. Ned Tijdschr Geneeskd 2011;155:A3695.
6. Muller D, Weinmann W, Hermanns-Clausen M. Chinese slimming capsules containing sibutramine sold over the Internet: a case series. Dtsch Arztebl Int 2009;106:218-22.
7. Y. El Sherrif, J.R. Potts, M.R. Howard, A. Barnardo, S. Cairns, A.S. Knisely, S. Verma, Hepatotoxicity from anabolic androgenic steroids marketed as dietary supplements: Contribution from ATP8B1/ABCB11 mutations?, Liver International, 2013, 33.
8. Kao SL, Chan CL, Tan B, et al. An unusual outbreak of hypoglycemia. New England Journal of Medicine 2009;360:734-6.
9. Izumo H, Hirano K, Nakagawa T, et al. Hypoglycemia by counterfeit cialis® tadalafii. J Jpn Diabetes Soc 2011;54:906-9.
10. Chaubey SK, Sangla KS, Suthaharan EN, Tan YM. Severe hypoglycaemia associated with ingesting counterfeit medication. Med J Aust 2010;192:716-7.
11. Poon WT, Lam YH, Lee HH, et al. Outbreak of hypoglycaemia: sexual enhancement products containing oral hypoglycaemic agent. Hong Kong Med J 2009;15:196-200.
12. Kuehn BM. FDA warning: New batch of fake bevacizumab found. JAMA - Journal of the American Medical Association 2013;309:864.
13. Kishimoto TK, Viswanathan K, Ganguly T, et al. Contaminated Heparin Associated with Adverse Clinical Events and Activation of the Contact System. N Engl J Med 2008.
14. Devlin J, Pomerleau A, Foote J. Melanotan II overdose associated with priapism. Clinical Toxicology 2013;51:383.
15. Nelson ME, Bryant SM, Aks SE. Melanotan II injection resulting in systemic toxicity and rhabdomyolysis. Clin Toxicol (Phila) 2012;50:1169-73.
16. Paurobally D, El Hayderi L, Richert B, Andre J, Nikkels AF. Melanotan-associated transverse melanonychia. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology 2013;27:128-9.