Laatste nieuws

Laat proefpersonen aan onderzoek meebetalen

7 reacties

OPINIE

Financiële bijdrage altijd nog beter dan géén onderzoek

Patiënten vragen om een financiële bijdrage aan het wetenschappelijk onderzoek waaraan ze deelnemen, is dat moreel verwerpelijk? Michel van Gelder e.a. vinden van niet. Mits het onderzoek zonder deze eigen bijdragen niet kan plaatsvinden.

In Nederland wordt medisch onderzoek gedaan op hoog niveau. Met de toename aan kennis zijn er ook steeds meer ideeën om de medische wetenschap stapjes vooruit te helpen. De financiële middelen van de universitair medische centra en de fondsen die onderzoek ondersteunen, zijn echter beperkt. Meer dan 80 procent (!) van de goede onderzoeken wordt afgewezen. Deze financiële rem op mogelijke vooruitgang geldt ook voor klinisch onderzoek.

De financiering van veel innovatief medisch-wetenschappelijk onderzoek komt uit de private sector. Een belangrijk motief voor private investeerders is dat er in de toekomst mogelijk winst valt te behalen. Maar niet alle innovaties kunnen worden ontwikkeld met een verdienmodel, of soms is het nog te vroeg voor commerciële partijen om risicovol te investeren.


Zelf betalen

Bij gebrek aan voldoende middelen dringt zich de vraag op of patiënten zelf mogen betalen voor deelname aan onderzoek, binnen het publieke domein. Stel dat patiënten die toenemend slechtziend worden of patiënten met kanker die niet meer reageren op de gebruikelijke middelen, de kans krijgen om te participeren aan een wetenschappelijk onderzoek waarbij de kans bestaat dat de visuele achteruitgang geremd wordt of het leven verlengd kan worden, is het dan redelijk om betaling als voorwaarde voor deelname te stellen?

Het begrip redelijkheid kent vele componenten. In Nederland hechten we in hoge mate aan solidariteit, terwijl tegelijkertijd een bepaalde mate van verschil wordt geaccepteerd. De bijstandsmoeder kan bijvoorbeeld voor haar kinderen niet dezelfde faciliteiten kopen – zoals een particuliere opleiding als het op de reguliere school niet lukt. Particuliere scholen zijn niet verboden.

Welke economische verschillen zijn in een maatschappij acceptabel? Wij kunnen ons goed vinden in het ‘verschilbeginsel’ van de Amerikaanse filosoof John Rawls: als ongelijkheden in inkomen en vermogen in ieders voordeel kunnen werken – in vergelijking met een absoluut gelijke verdeling – dan is dit een rechtvaardige situatie.1 In het kader van onderwijs neemt Rawls een stelling in die ook voor financiering van gezondheidszorgonderzoek relevant is: ‘De van nature bevoorrechten zouden niet moeten winnen louter omdat ze meer begiftigd zijn, maar alleen om de kosten van opleiding en onderwijs voor hen te dekken en daarmee hun begaafdheden zo te gebruiken dat het ook de minder fortuinlijke ten goede komt.’


Wetgeving

Zijn er in de wetgeving beperkingen opgenomen die het zelf betalen voor participatie aan medisch-wetenschappelijk onderzoek verbieden? In het ‘Verdrag inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde’ staat dat iedereen gelijke toegangsmogelijkheden tot de gezondheidszorg moet hebben. Mede op basis hiervan heeft iedereen in Nederland toegang tot de benodigde zorg binnen het basispakket. Door het beschikbaar stellen van aanvullende pakketten – tegen betaling – bestaat er toch ongelijkheid, politiek geaccepteerd. Houdt dit verdrag ook in dat mensen gelijke kansen moeten krijgen tot deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek met een potentieel therapeutisch effect?

In de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) staat dat de vergoeding aan proefpersonen niet onevenredig van invloed mag zijn op deelname aan het onderzoek. Nergens staat echter dat het verboden is om mensen te laten betalen voor deelname aan onderzoek.

Volgens dezelfde wet moeten geneesmiddelen gebruikt bij medisch-wetenschappelijk onderzoek gratis ter beschikking worden gesteld. Als het niet gaat om geneesmiddelenonderzoek, vormt dit geen belemmering. Als dat wel zo is, is het van belang te bepalen waar patiënten exact voor betalen. Er zijn immers meerdere kostenposten: arbeid, kosten laboratoriumonderzoek et cetera. Als de patiënt niet zelf betaalt voor de geneesmiddelen is er juridisch geen probleem. De wetgeving vormt dus geen belemmering om patiënten te laten betalen voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek. Maar zijn er ethisch gezien obstakels?


Literatuur

Diverse voorstellen voor het zogenaamde ‘pay to participate’-model – zoals de Angelsaksische literatuur dit concept noemt – zijn elders reeds gedaan en auteurs hebben zich uitgesproken over de toelaatbaarheid ervan. Haavi Morreim kwam tot de conclusie dat het mogelijk moet zijn ‘pay to participate’ toe te staan, mits de wetenschappelijke standaarden gegarandeerd zijn.2 Douglas Sipp heeft een overzicht gegeven van de voor- en nadelen van het ‘pay to participate’-model zoals onder andere is toegepast bij vormen van (stam)celtherapie, maar ook bij het gebruik van antistoffen bij kanker. Ook Sipp stelt dat het concept moreel toelaatbaar is, mits er naar patiënten toe niet méér effect gesuggereerd wordt dan op basis van wetenschappelijke informatie redelijk is. En, zegt hij: let op de generaliseerbaarheid van studieresultaten (is de betalende patiënt representatief voor de totale patiëntenpopulatie?) en mogelijke placebo-effecten voor duurbetaalde therapie.3

De Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA heeft zich in vergelijkbare bewoordingen uitgelaten. Ook zij komt niet tot principiële bezwaren maar buigt zich vooral over de randvoorwaarden. Wij hebben in de literatuur geen bijdragen kunnen vinden van auteurs die zich om principiële redenen uitspreken tegen het concept. Wij zouden als randvoorwaarde wel willen toevoegen dat het om een feitelijke interventie moet gaan en niet om placebogebruik.


Hoop

Is het publiek bereid om over bovenstaand principe na te denken? Mensen zijn bereid om extra geld uit te geven aan wetenschappelijk onderzoek via fondsenwerving. Ze doen dat veelal vanuit een directe betrokkenheid, omdat ze in de omgeving geconfronteerd zijn met een onwenselijke situatie. Dichtbij en betrokkenheid zijn kernbegrippen bij fondsenwerving. Kan het ook te dichtbij? Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die zelf op zoek gaan naar niet-bewezen effectieve opties – vaak in het buitenland – als de reguliere zorg geen alternatieven meer te bieden heeft, vaak ook met behulp van crowdfunding. Mensen en hun omgeving zijn bereid om voor ‘hoop’ te betalen. Als maatschappij steken wij daar geen stokje voor.


Ongelijkheid

Als het onderzoek niet plaatsvindt, mist de mensheid de kans dat een techniek ontwikkeld wordt en bij succes wordt opgenomen in het basispakket. Het middel kan ook níet blijken te werken en dan zijn de patiënten die voor deelname aan het onderzoek hebben betaald hun geld kwijt en blootgesteld aan mogelijke bijwerkingen. Zij hebben dan wel bijgedragen aan de technologische ontwikkeling, omdat immers ook van onderzoeken met een negatieve uitkomst geleerd kan worden.

Niet iedereen zal kunnen participeren in het door ons voorgestelde concept, omdat ze de financiële middelen niet hebben. Deze personen zijn in wezen ‘slachtoffer’ van ongelijkheid, omdat hun de kans ontnomen wordt om aan het onderzoek met een mogelijk positieve uitkomst deel te nemen. In het licht van de mogelijk positieve effecten op termijn voor iedereen vinden wij dit geen doorslaggevend argument om af te zien van het concept. Dat zou immers nog meer slachtoffers maken, omdat de onverhoopt effectieve technologie er niet of veel later komt. Wij zien kortom geen morele/ethische bezwaren tegen het state of the art uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek met patiënten die daar zelf aan meebetalen.


Auteurs:

dr. Michel van Gelder, internist-hematoloog, MUMC+, Maastricht

mr. Tamara Jansen, advocaat, Lamers Tielemans Advocaten, Eindhoven

mr. Janneke Janssen, letselschadejurist, Juridisch Bureau Letselschade & Gezondheidsrecht, Amsterdam

prof. dr. Gerard Bos, internist-hematoloog, MUMC+, Maastricht


Contact:

gerard.bos@mumc.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld


Lees ook:


Voetnoten:

1. John Rawls. Een theorie van rechtvaardigheid. Uitg: Lemniscaat ISBN 9047701607. Oorspronkelijke titel: A theory of justice, 1971.

2. Morreim EH. Patient-funded research: paying the piper or protecting the patient? IRB, 1991, 13 (3): 1-6.

3. Sipp D. Pay-to-participate funding schemes in human cell and tissue clinical studies. Regen Med. 2012 Nov; 7 (6 Suppl): 105-11.


Download het artikel (PDF)

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • G.M.J. Bos

    Internist-Hematoloog, MAASTRICHT Nederland

    Wij danken de collegae voor bovenstaande reacties.
    Bij ons heeft het denken hierover ook twee jaar geduurd alvorens tot onze conclusie te komen. Met de nodige vergaderingen met ethici, juristen, collegae etc. De eerste reacties zijn doorgaans negatie...f, maar vaak zie je dat het laten bezinken van ons idee toch meer openingen biedt. Maar uiteraard niet voor iedereen. We treffen voldoende mensen die onze gedachtengang immoreel vinden!


    Uitgangspunt bij dit voorstel is dat het onderzoek door Medisch Ethische commissies is goedgekeurd, het gaat in onze voorbeelden immers om interventies bij mensen. Daar ligt de kwaliteitsborging omdat het ondezoek alleen zal worden verricht als er voldoende voorwerk is dat een onderzoek bij mensen redelijk maakt. Deze onderzoeken zijn allemaal centraal aangemeld, dus je kunt de resultaten van deze onderzoeken niet onder de pet houden, zou je dat al willen.
    De vergelijking met kwakzalverij is onziens dan ook onterecht.

    Verkopen van hoop? Ja dat is zeker zo. Immers veel patienten die bv meedoen aan fase I studies in de oncologie doen dat toch vooral met de hoop op een wonder. Slechts enkelen zijn 100% altruistisch.

    Naast verkopen van hoop is het ook voortgang van de wetenschap realiseren, zoals veel mensen dat ook nu doen met donaties aan goede doelen.

    Tot slot: het gaat intuitief uiteraard om de toegankelijkheid van de zorg: wie het kan betalen mag meedoen en anderen worden buitengesloten. Wij menen deze paradox, zeker voor ons als hulpverleners, voldoende te hebben beargumenteeerd in het artikel.

    Misschien vinden de collegae het de moeite waard om een maatschappelijk debat te organiseren waarin wij kunnen toelichten dat het hier niet om kwakzalvers gaat die misbruik maken van wanhoop!


  • Bart Bruijn

    Huisarts, STREEFKERK Nederland

    Dit soort leuke ideetjes kunnen alleen maar werken als ze gebruikt worden zoals kwakzalvers hun waren aan de man brengen.

    MISBRUIK MAKEN VAN WANHOOP!

    Gaat u schamen. Deze grens mogen we nooit overgaan.

  • S.M.M. van den Berge

    np, WERVERSHOOF Nederland

    Helemaal eens met voorgaande reacties. We weten dat wanhopige patiënten alles zullen/willen proberen. En vaak geen weet hebben van de ambitieuze wensen van onderzoekers.

  • S.M.M. van den Berge

    np, WERVERSHOOF Nederland

    helemaal eens met voorgaande reacties. We weten dat wanhopige patiënten alles zullen willen proberen en vaak geen weet hebben van ambitieuze wensen van onderzoekers

  • E. van Herk

    Huisarts, KAMPEN Nederland

    Absurd. De medaille heeft twee zijden: mensen die aan een onderzoek deelnemen lopen ook risico's. Als een onderzoek zo veelbelovend is dat positieve resultaten zeer waarschijnlijk lijken, zal externe financiering ook nauwelijks een probleem zijn. Ik ...wens de auteurs veel succes bij het recruteren van mensen die willen betalen om aan een onderzoek deel te nemen.

  • H.J.W. Bastiaans

    specialist ouderen geneeskunde, PURMEREND Nederland

    Hoe is dit idee "in hemels naam"ontstaan. Zijn dit echte dokters?
    Menen deze collega's werkelijk dat mensen dit zelf moeten gaan betalen. Bijvoorbeeld geleid door pure wanhoop ( zoals nu het alternatieve circuit ook aan zijn klanten komt) Dus proef p...ersonen gaan betalen voor het fantastische idee om aan een onzeker traject mee te doen. O ja we laten ze gelijk een verklaring onder tekenen. Waarin ze iedereen vrijwaren met betrekking tot eventuele bijwerkingen enz.
    De ondertekenende letselschade jurist is al aan het zaaien voor de toekomst. Oogsten is gegarandeerd.

    STOP DIT IDEE ONMIDDELIJK IN DE PRULLENBAK. SCHAAM U.

  • A.M.W. Elsacker-Niele

    arts-microbioloog, SNEEK Nederland

    Ook ik maak me zorgen over het morele kompas van deze auteurs. Maar goed, als ze het geheel zakelijk denken te moeten benaderen dan moeten ze dat ook goed doorvoeren: dan zijn de patiënten hun opdrachtgevers, die zich daarin ook moeten kunnen verenig...en. En dan moeten de patiënten ook delen in de opbrengsten van een eventuele succesvolle remedie. Dus dat is mijn vraag aan deze collega's: zit dat verwerkt in hun verdienmodel??

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.