Kwakzalverij in het asielbeleid

Aandacht voor medische aspecten onder de maat

De IND beoordeelt medische problemen van asielzoekers op eigen houtje of via zijn medisch adviesbureau. Op  deze laatste instantie is echter veel kritiek. Er worden vaak verkeerde beslissingen genomen met ingrijpende gevolgen. 

In Nederland spelen medische aspecten een rol bij diverse procedures, zoals bij het verkrijgen van woningurgentie, het beoordelen van arbeidsongeschiktheid en het krijgen van compensatie bij letselschade of een oorlogspensioen. Hierbij worden artsen ingeschakeld om te adviseren.

In de asielprocedure worden medische zaken echter niet meegenomen,1 artsen komen er niet aan te pas. Dit, terwijl veel asielzoekers geweldservaringen hebben en getraumatiseerd zijn. Er is vaak sprake van medische restverschijnselen, zoals littekens, slecht genezen wonden of fracturen.2 Of psychische gevolgen: ernstige nachtmerries, slaapproblemen, angsten, agressiviteit of geheugenstoornissen. Allemaal verschijnselen die vaak door de lange asielprocedure en het verblijf in asielzoekerscentra nog verergeren.3 4

Dat er hierbij geen artsen worden ingeschakeld is onterecht, zeggen de medici, ethici, juristen en migratie-deskundigen uit de commissie-Smeets (de Landelijke Commissie Medische Aspecten van het Vreemdelingenbeleid) die in opdracht van de ministeries van Vreemdelingenzaken en van Volksgezondheid onderzoek verrichtte en onlangs rapport uitbracht.5 Minister Verdonk wuift deze kritiek weg en zegt dat de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND), de toelatingsorganisatie van Nederland, alles, dus ook medische aspecten meeneemt in zijn integrale beoordeling van de asielaanvraag.6

Daarbij worden echter geen artsen ingeschakeld, de IND-medewerkers beoordelen alles zelf. Niet-medici beoordelen dus medische zaken: dat riekt naar kwakzalverij. In de medische sector had deze gang van zaken allang geleid tot een tuchtzaak, maar in het asielrecht lijken andere regels te gelden. Kritiek vanuit binnen- en buitenland wordt genegeerd.7 8

Illusie

In zijn beleid richt de IND zich nadrukkelijk op feiten en gebeurtenissen en worden medische en psychologische aspecten buiten beeld gehouden. In ons land kunnen slachtoffers van gewelds- en zeden-delicten meestal rekenen op een vorm van protocollaire aanpak en een forensisch- medisch onderzoek. Maar forensisch-medische kennis wordt niet gebruikt in asielprocedures.

Nederland stuurt wel artsen om via medisch onderzoek de doodsoorzaken vast te stellen in massagraven in Bosnië of Rwanda. Maar getraumatiseerde overlevenden van dergelijke mensenrechtenschendingen wordt medisch onderzoek onthouden.

Andere ministeries weten hoe genuanceerd dit ligt: Defensie heeft ervaring met getraumatiseerde militairen, Binnenlandse Zaken en VWS met slachtoffers van rampen. Dat dit soort beoordelingen lastig is en dat het gaat om gradaties van waarschijnlijkheid doet niets af aan de waarde ervan. Immers, de IND werkt in zijn juridische oor-delen ook met gradaties ( ... niet voldoende aannemelijk gemaakt ... ). De IND zou deze aspecten integraal meenemen. Dat blijkt een illusie: asielzoekers worden vol wantrouwen tegemoet getreden en krijgen het nadeel van de twijfel.9

Traumatisering heeft een negatieve invloed op het geheugen en het gedetailleerd kunnen spreken over pijnlijke gebeurtenissen.10 Ook komt inconsistentie - dat wil zeggen bij herhaalde ondervragingen niet hetzelfde zeggen - veel voor bij met name getraumatiseerde asielzoekers.11 Volgens minister Verdonk zijn de IND-medewerkers erin getraind om dit alles te beoordelen. Maar dat klinkt wel heel makkelijk, als je weet dat professionals in de gezondheidszorg daar een jarenlange opleiding voor nodig hebben. IND-medewerkers leren dit ‘even’ in de interne opleiding.

Inconsistent

De asielbeoordeling is inconsistent, want er wordt met twee maten gemeten. In sommige gevallen zet de IND namelijk wel medisch onderzoek in. Zo moet een DNA-test bloedverwantschap aantonen bij vragen om gezinshereniging.12

Controversiëler ligt het botonderzoek om te bepalen of een alleenstaande minderjarige asielzoeker niet liegt over zijn of haar leeftijd. De inzet van medische kennis is op zich een goede zaak, maar er heerst onder medici ernstige twijfel over de onderbouwing en geldig-heid van de gebruikte onderzoeks-methode.13 14 Ook is er medisch-ethische kritiek.15 Er zijn dan ook geen radiologen meer te vinden die willen meewerken; daarvoor wordt uitgeweken naar België. Ook hier worden norm en toetsbaarheid terzijde geschoven.

Dit betwiste medisch onderzoek heeft een alomvattende invloed op de beoordeling van het asielverzoek. Want is er over de leeftijd gelogen, dan is voor de IND de rest van de asielachtergrond per definitie ook gelogen. Zo krijgt een medisch onderzoek een absoluut karakter, terwijl een onderzoek naar de gevolgen van ondergaan geweld wordt genegeerd. Meten met twee maten: de medisch-wetenschappelijke kennis wordt gebruikt als het uitkomt en genegeerd als het niet uitkomt. Zo werkt het Nederlandse asielbeleid kennelijk.

Medische behandeling

Duizenden zieke asielzoekers vragen een verblijfsvergunning aan om hier te worden behandeld. Dan volgt een andere procedure dan bij een asielverzoek.

Dikwijls gaat het hier om geestelijke gezondheidszorg. Trauma, verlies en rouw kunnen immers lijden tot ernstige klachten. Asielzoekers doen zo’n aanvraag meestal nadat de asielzaak is verloren, omdat de psychische klachten dan door angst en wanhoop sterk toe-nemen.

De meeste aanvragen voor een verblijfsvergunning vanwege een medische behandeling worden afgewezen. De in dit kader wel geraadpleegde medisch adviseurs van het Bureau Medische Advisering (BMA)van de IND vinden in bijna alle gevallen dat behandeling in het land van herkomst kan plaatsvinden. Dit oordeel wordt geveld zonder de betrokken asielzoeker te zien en is meestal gebaseerd op het feit dat er ergens in het thuisland van de asielzoeker een ziekenhuis is en een apotheek. Dat in de praktijk veel inwoners van dat land, dus ook de terugkerende asielzoeker, geen gebruik kunnen maken van die voorzieningen - door reisafstand, te hoge kosten, discriminatie of beperkte toegankelijkheid - wordt niet meegewogen in het oordeel van de IND.

Dat die zorg soms beneden iedere maat is, is volgens de IND niet van belang. Minister Verdonk verwoordt het als volgt: ‘De vraag of de medische zorg voor een individu feitelijk toegankelijk is, betreft immers geen medische vraag.’16

Een dergelijk oordeel staat wel erg ver af van de Nederlandse norm met toegankelijkheid van de zorg als medisch-ethisch basisprincipe. En de gevolgen van deze gedachtegang zijn wel degelijk medisch van aard: geen toegankelijkheid tot zorg kan verergering van ziekte, een handicap of in het ergste geval overlijden betekenen.

Een ander punt van kritiek is dat vol-komen wordt voorbijgegaan aan het feit dat iemand met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) zich voldoende veilig moet voelen wil een behandeling kans van slagen hebben. De medisch adviseur van de IND negeert standaard dit cruciale element in het oordeel over de behandelingsmogelijkheden in het land van herkomst.

De gang van zaken rond deze medische advisering is ook voor de KNMG al jaren een punt van zorg,17 vooral wat betreft de onafhankelijkheid van de medisch adviseur ten opzichte van de IND, het feit dat de betrokken asielzoeker niet zelf wordt onderzocht en de visie op behandelmogelijkheden in het land van herkomst.

Ook het Regionaal Medisch Tuchtcollege in Den Haag beoordeelde recentelijk de werkwijze van artsen van het BMA van de IND als onzorgvuldig.18 En toch gebeurt het al jaren op deze manier.

Menselijke maat

Het wordt tijd dat de regering en de Tweede Kamer stoppen met het negeren van medische zaken in de asielprocedure. Artsen en andere hulp-verleners die te maken hebben met asielzoekers verheffen regelmatig hun stem tegen deze gang van zaken.19 Het betreft vaak zeer schrijnende situaties, waarbij ernstige medische problemen een rol spelen.20

Het meenemen van medische aspecten en luisteren naar medische professionals betekent gebruikmaken van aanvullende kennis en ervaring. Dit kan helpen de nuancering te herstellen en de kwaliteit van de asielbeoordeling te verbeteren. Ook een asielzoeker verdient zorgvuldigheid. Een betere kwaliteit van de asielprocedure dient meer dan de asielzoekers. Het staat ook voor de menselijke maat van onze samen-leving die steeds minder lijkt te gelden voor asielzoekers. De cijfers spreken, er komen steeds minder asielzoekers naar ons land. Zij weten wat wij nog niet weten: Nederland is bezig zich af te sluiten voor vluchtelingen.

Het wordt tijd de balans te herstellen tussen wens en wetenschap, en tussen papier en praktijk. Níet alle ongeloof voor de asielzoeker en alle geloof voor de IND en de minister. Níet de wens tot minder asielzoekers verheffen boven wetenschappelijke kennis en de zorg voor getraumatiseerde of zieke asiel-zoekers. n

E.J.J.M. Bloemen,
arts Pharos, kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid

Correspondentieadres: e.bloemen@pharos.nl

SAMENVATTING

 Medische aspecten van asielverzoeken worden genegeerd of beoordeeld door niet-medici. Psychologische kennis worden onvoldoende aan-gewend.

 De kwaliteit van de boordeling door het medisch adviesbureau van de IND van aanvragen voor een verblijfsvergunning voor een medische behandeling, laat veel te wensen over.

 De medische advisering in het kader van de Vreemdelingenwet geschiedt niet volgens de medische standaard en pakt restrictief en sterk ten nadele van de asielzoekers uit.

Ongeloofwaardig

Een 38-jarige journalist uit Sudan is gevlucht nadat collega’s waren opgepakt en gedood vanwege hun kritische artikelen over de regering. Ook hij werd gezocht. In Nederland krijgt hij steeds meer psychische klachten. Vanwege zijn somberheid, slaapproblemen en nachtmerries over zijn vermoorde collega’s wordt hij verwezen naar een psychiater. Zijn depressie en posttraumatische stressstoornis worden behandeld met psychotherapie en medicijnen. Zijn asielaanvraag wordt afgewezen vanwege onvoldoende geloofwaardigheid: hij heeft zijn zaak onvoldoende hard kunnen maken en een keer data door elkaar gehaald. Hij vraagt om een verblijfsvergunning vanwege zijn psychiatrische behandeling. De medisch adviseur van de IND oordeelt dat hij ook in Sudan kan worden behandeld en ook deze aanvraag wordt afgewezen. Als de journalist dit hoort, wil hij niet meer leven. Liever hier dood dan in eigen land gemarteld en vermoord. Hij doet een zelfmoordpoging en wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Omdat er een noodsituatie is ontstaan, wordt zijn uitzetting uitgesteld. n

Onvoldoende bewijs

Een 32-jarige vrouw uit Tsjetsjenië vlucht met twee kinderen naar Nederland nadat haar man en zoon zijn opgepakt door Russische soldaten en dood zijn teruggevonden. Zijzelf werd verkracht, waarbij zij een arm brak. De arm is genezen met een zichtbare standsafwijking. Bij haar asielverzoek vertelt ze haar verhaal en laat haar arm zien als bewijs van wat haar is overkomen. ‘Daar doen we niets mee’, zegt de medewerker van de IND. Over de verkrachting kan ze vanwege schaamte en emotie niets gedetailleerds zeggen. Haar asielverzoek wordt afgewezen omdat zij niet voldoende heeft hard gemaakt dat zij persoonlijk heeft te vrezen.
Als zij later in behandeling komt van het Riagg vanwege  psychische klachten kan zij door de vertrouwensrelatie met haar psycholoog vertellen over de verkrachting. Ook buigt een orthopeed zich over de oude, slecht genezen fractuur. Als de advocaat de door hem verzamelde medische informatie inbrengt, wordt die terzijde geschoven. Als de vrouw had gewild dat deze werd meegenomen, had ze alles meteen moeten vertellen en inbrengen, stelt de IND. n

Referenties

1. Bloemen E. Hippocrates in het aanmeldcentrum. De Ac-procedure vanuit medisch perspectief. In: Terlouw A (red.). Binnen 48 uur. Zorgvuldige behandeling van asielverzoeken, Nijmegen: Wolf Legal Publishers, 2003.  2. Oomen HAPC. Littekens spelen geen rol, Medisch Contact, 2001, 56: 365-367.  3. Gernaat HBPE, Malwand AD, Laban CJ, Komproe I, Jong JTVM de. Veel psychiatrische stoornissen bij Afghaanse vluchtelingen met verblijfsstatus in Drenthe, Ned Tijdschr Geneesk, 2002, 146: 1127-1131.  4. Huijbregts V. ‘Wachten op een status is ziekmakend’, Phaxx, 2003, nr.2/3: 10-11.  5. Landelijke Commissie Medische aspecten van het Vreemdelingenbeleid. Rapport ‘Medische aspecten van het Vreemdelingenbeleid’. Den Haag, 2004.  6. Brieven van minister Verdonk aan Tweede Kamer, 19 maart 2004 (kenmerk 5270845/04/DVB) en 28 juli 2004 (kenmerk 5295657/04/DVB).  7. Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. Naar één snelle en zorgvuldige asielprocedure (advies). Den Haag: Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, 2004.  8. Human Rights Watch. The Netherlands, Fleeting Refuge: The triumph of efficiency over Protection in Dutch Asylum Policy (report), 2003 (

www.hrw.org/reports/2003/netherlands0403

).  9. Doornbos N. De papieren asielzoeker. Institutionele communicatie in de asielprocedure, Nijmegen: Instituut voor Rechtssociologie/Centrum voor Migratierecht, Recht en Samenleving 18, KU Nijmegen, 2003.  10. Cohen J. Questions of credibility: omissions, discrepancies and errors in the testimony of asylum seekers, International Journal of Refugee Law, 2002, 3: 293-309.  11. Herlihy J, Scragg P, Turner S. Discrepancies in autobiographical memories - implications for the assessment of asylumseekers: repeated interviews study. British Medical Journal, 2002, 324: 324-7.  12. Beek CP van der. Het gebruik van DNA-onderzoek ter verificatie van ouder-kindrelaties bij gezinsherenigingsaanvragen. In: Cohen BAJ, Holtslag H, Smitshuizen RPh, Tenhaeff AG, Waal LP de (red.), Forensische geneeskunde, Assen: Koninklijke van Gorcum, 2004.  13. Keunen AM, Schumacher JH. Een slag om de arm. Leeftijdsonderzoek bij ama’s op verzoek van justitie, Medisch Contact, 2004, 59: 22-24.  14. Nieuwsreflex. Kritiek op leeftijdsonderzoek ‘genegeerd’. Medisch Contact 2004; 59: 441.  15. Ree CJ van, Schulpen TWJ. Ethische tekortkomingen van het leeftijdsonderzoek ter beoordeling van minderjarigheid van alleenstaande asielzoekers, Ned Tijdschr Geneesk, 2001, 145: 229-233.  16. Brief minister Verdonk aan Tweede Kamer, 8 maart 2004, 29344, nr. 21  17. Brief KNMG aan Tweede Kamer, 17 juni 2004 (kenmerk JL/OD/04-01483)  18. Uitspraak Regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg te Den Haag, 20 januari 2004 (kenmerk 2002T136A, 2040276)  19. Abkhezr Y, Klink BME van, Konink MF de. Inhumaan en schrijnend. De harde werkelijkheid achter het asielzoekersbeleid, Medisch Contact, 2004, 59: 149-151.  20. Mensinga M. Meldpunt schrijnende gevallen in de GGZ (rapportage), Utrecht: Pharos, mei 2003 (

www.pharos.nl/Act/P-actR.html

).

Het rapport ‘Medische aspecten van het vreemdelingenbeleid’