KNMG: Keuzestress?
Plaats een reactieMet de komst van de nieuwe Zorgverzekeringswet is er de laatste maanden veel aandacht voor de keuzevrijheid van de verzekerde burger en patiënt. De overheid benadrukt hoe belangrijk het is om polissen en premies van zorgverzekeraars te vergelijken. Door zo nodig te stemmen met hun voeten zullen verzekerden, zo wordt betoogd, invloed kunnen uitoefenen op het prijs- en kwaliteitsniveau van verzekeraars. De zorgverzekeraars, op hun beurt, lokken klanten door de keuzevrijheid van zorgaanbieder te benadrukken. De ene verzekeraar doet dat door een restitutiepolis in de markt te zetten, de andere door te contracteren met (vrijwel) alle zorgaanbieders, waardoor een naturapolis vanzelf restitutiepolis wordt.
In reactie op bovengenoemde ontwikkelingen wordt niet alleen gesproken van keuzevrijheid, maar ook van keuzestress. Kunnen en willen we wel de keuzen maken die overheid en zorgverzekeraars ons aanbieden? Verdraagt die aan de markt en het consumentisme ontleende keuzevrijheid zich wel met de karakteristieken van de zorg en van (ernstig zieke) patiënten? In bepaalde gevallen wel, zo blijkt. Werd aanvankelijk gedacht dat maar 3 of 4 procent van de verzekerden van zorgverzekeraar zou wisselen, inmiddels blijkt ongeveer 11 procent van de verzekerden dat te doen. Zolang de verzekerde vooral een (gezonde) burger is, kan keuzevrijheid dus best worden gerealiseerd. Maar is dat ook zo als de verzekerde patiënt is of wordt? Dat betwijfelt filosofe Annemarie Mol, in een recent boek onder de titel De logica van het zorgen: actieve patiënten en de grenzen van het kiezen. De centrale stelling van Mol is dat de huidige in de gezondheidszorg gepropageerde keuzevrijheid botst met een ander ideaal, namelijk dat van goed zorgen. Zij betoogt dat het accentueren van keuzevrijheid de aandacht afleidt van de werkelijke behoefte van patiënten, namelijk zo goed mogelijke zorg zo dicht mogelijk bij huis. Wat in haar redenering vooral mijn aandacht trok was de kritiek op de Wet inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO). In een interview met de NRC (3 januari 2006) zegt ze daarover: In deze wet staat dat een dokter kale informatie moet geven zodat de patiënt zelf een keuze kan maken. In de visie van Mol hebben patiënten daaraan even weinig behoefte als aan ranglijsten van ziekenhuizen. Maar dat waag ik toch te betwijfelen. Juristen weten dat je bij het beoordelen van een wet niet alleen moet afgaan op de letterlijke tekst daarvan, maar ook (en soms juist) op de wijze waarop de betreffende wetsbepaling in de (rechts)praktijk wordt uitgelegd.
Onlangs analyseerde ik alle rechtspraak over de WGBO-bepaling over informatie uit de periode 1995-2005. Daaruit blijkt om te beginnen dat patiënten verhoudingsgewijs veel klachten indienen over gebrekkige informatie. Kennelijk weegt goede informatie voor patiënten zwaar. Belangrijker is dat de rechtspraak de informatieplicht van de arts bepaald niet eendimensionaal benadert: niks kale informatie, maar rekening houden met de kenmerken van de patiënt, diens psychische toestand, checken of de boodschap is overgekomen, informatie inbedden in het proces van hulpverlening, et cetera.
De aarzelingen die Mol heeft bij de wenselijkheid en mogelijkheden van keuzevrijheid in de gezondheidszorg deel ik in belangrijke mate. In die sector zijn de omstandigheden en karakteristieken van dien aard dat keuzevrijheid vaak een uiterst relatief begrip is. Het is echter niet zo dat het recht van de patiënt op informatie slechts een middel is om keuzevrijheid te bereiken.
Overigens valt er voor patiënten in veel situaties wel degelijk iets te kiezen. De praktijk laat daarvan duidelijke voorbeelden zien. Maar zelfs als de keuzevrijheid van de patiënt feitelijk of psychologisch beperkt is, kan informatie nog een belangrijke functie vervullen. Niets te kiezen hebben kan moeilijk te verteren zijn, maar niet weten soms nog meer.
Johan Legemaate, juridisch adviseur en beleidscoördinator gezondheidsrecht
Correspondentieadres:
- Er zijn nog geen reacties
