Kijk bij revalidatie naar de hele mens

Het advies ‘Hoor mij nou!’ van de Raad voor Volks­gezondheid & Samenleving (RVS) roept op tot een andere, meer holistische benadering van complexe zorgvragen.¹ De auteurs constateren dat genezing vaak een illusie is en ‘omgaan met’ (coping) dan het hoogst haalbare is. Ze pleiten voor een probleemanalyse van een complexe zorgvraag aan de poort. Persoonlijke factoren – zoals zelfeffectiviteit en copingstijl – zijn daarbij zeker zo bepalend voor hoe mensen herstellen van en functioneren met een aandoening of ziekte als de ernst van de ziekte of het effect van een operatie of behandeling zelf.

Revalidatieartsen gebruiken het model ‘International Classification of Functioning, Disability & Health’ (ICF) van de Wereld­gezondheidsorganisatie (WHO). Dit model beschrijft de gezondheidstoestand van een patiënt op stoornisniveau (dit zijn de (lichaams)functies en anatomische eigenschappen), op activiteiten- en participatieniveau. Alle drie niveaus hebben invloed op elkaar en worden daarnaast beïnvloed door persoonlijke en externe factoren.

Steunhart

Het ICF-model maakt voor zowel professionals als patiënten de complexe gezondheidstoestand van een patiënt inzichtelijk. We illustreren dit met een casus.

Ook voor patiënten met artrose kan zo’n holistische benadering met het ICF-model worden ingevuld. Naast het behandelen van het medische probleem (op stoornisniveau) door bijvoorbeeld de huisarts of reumatoloog, komen zo meer mogelijkheden in beeld om deze patiënten beter te laten functioneren. Zo zullen sommige mensen hun activiteiten- en participatieniveau drastisch gaan beperken vanwege bewegingsangst, bepaalde percepties en ­cognities over pijn en verminderde cognitieve flexibiliteit, die allemaal vallen onder persoonlijke factoren. Deze hebben in ­combinatie met de externe factoren (zoals zwaarte van het werk, arbeidsomstandigheden en het gebruikmaken van en toegang hebben tot adequate hulpmiddelen en voorzieningen) een grote invloed op het uiteindelijke functioneren. Waar de één met uitleg door huisarts/orthopeed dit patroon onmiddellijk weet te doorbreken, heeft een ander mogelijk meer begeleiding nodig. Het optimaliseren van medicatie is vanzelfsprekend, maar om het functioneren te optimaliseren is het net zo belangrijk om de ­persoonlijke en externe factoren goed in kaart te brengen en patiënten hierin mee te nemen zodat ze zelf regie krijgen.

Persoonlijk model

Sommigen vinden het ICF-model abstract. Maar de ervaring leert dat het mensen heel goed helpt om zelf naar hun gezondheidstoestand en functioneren te kijken. Wij vatten de bevindingen uit het gesprek met de patiënt en diens naaste vaak in de spreekkamer samen door een eigen persoonlijk ICF-model in te vullen met de specifieke situatie voor deze patiënt. Mensen vinden het inge­vulde schema zo behulpzaam dat ze het meenemen naar huis.

Iemand met hersenletsel kan leren hoe hij zijn problemen kan uitleggen aan vrienden en collega’s

Het ICF-model wordt gebruikt bij patiënten met complexe gezondheidscasuïstiek, maar het is te gebruiken voor elke gezondheidssituatie. Waar artsen veelal zijn gefocust op medisch handelen, laat het model zien dat er veel meer is te beïnvloeden dan alleen de lichaamsfuncties en anatomische eigenschappen. Hoe iemand problemen aanpakt, welke gedachten iemand heeft over de toekomst, hoe iemand omgaat met een tegenslag of terugval is (deels) beïnvloedbaar en dus een mogelijk aanknopingspunt om de kwaliteit van leven te verbeteren. Iemand met hersenletsel kan bijvoorbeeld leren hoe hij zijn problemen kan uitleggen aan vrienden en collega’s om meer begrip en steun te ervaren. Naast het verbeteren van activiteiten en het aanleren van vaardigheden (denk aan lopen, fietsen, tuinieren, klokkijken, spreken) kan iemand worden geholpen om meer grip te krijgen op nieuwe situatie en emoties. Dit zijn extra knoppen om aan te draaien. Met name bij een complexe zorgvraag is het zinnig om hier, naast de medische behandeling, aandacht aan te besteden om zo het functioneren op activiteiten- en participatieniveau te optimaliseren. Want zowel de consequenties van de aandoening of ziekte als de manier van daarmee omgaan zijn bepalend voor de uiteindelijke impact op het leven.²

Als herstel uitblijft of langer duurt dan gemiddeld loont het om ook te kijken naar de persoonlijke en externe factoren. Persoonlijke factoren zoals een inadequate copingstijl (bijv. catastroferen) kunnen het herstel belemmeren. Als deze factoren worden herkend en erkend door de patiënt kan begeleiding helpen om anders met de aandoening om te gaan om zo de impact van de aandoening op het dagelijks leven te verkleinen.

Zorg op maat

Gelukkig wordt de laatste jaren in meerdere onderdelen van de gezondheidszorg onderkend dat zorg op maat met als uitkomst zo optimaal mogelijke kwaliteit van leven en maatschappelijk functioneren van belang is.³

Het ICF-model kan een hulpmiddel zijn om de patiënt duidelijk te maken dat het herstellen van en functioneren met een aandoening afhangt van deze aandoening en de medische behandeling hiervan, maar óók van persoonlijke en externe factoren. De patiënt heeft zelf vaak veel meer mogelijkheden om persoonlijke en externe factoren te beïnvloeden. Het uitvragen en bespreken van persoonlijke en externe factoren is een eerste stap in het verhogen van zelfeffectiviteit en is vaak zeer inzichtgevend en soms ook confronterend. Hoe duidelijker medici communiceren over de invloed van persoonlijke en externe factoren en hoe beter potentiële herstelbelemmerende en bevorderende factoren in kaart zijn gebracht, hoe beter de uitkomst van medisch handelen zal zijn op activiteiten- en participatieniveau. Zorg op maat dus, waarbij de focus ligt op het functioneren. 

auteurs

Chang Ho Wessel, revalidatiearts, Basalt

prof. dr. Jeanine Verbunt, revalidatiearts, Universiteit ­Maastricht/Adelante Zorggroep

prof. dr. Anne Visser-Meily, revalidatiearts, UMC Utrecht

contact

ch.wessel@basaltrevalidatie.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Verwijzingen

1. Bussemaker J, Dannenberg E, Dohmen D, Hilhorts P, Kremer J, Leerink B, Noordegraaf-Eelens L, Ouwhand A, Pols J, Driessen S. Raad van Volksgezondheid & Samenleving. oktober 14, 2020. Advies: Hoor mij nou!.

2. Ezekiel L, Collett J, Mayo N, Pang L, Field L, Dawes H. Factors Associated With Participation in Life Situations for Adults With Stroke: A Systematic Review. Arch Phys Med Rehabil, 2018; 100(5): 945-55.

3. Cense H, van Oort C, van Wijngaarden J, Noordzij A, Klein Nagelvoort-Schuit S, Helfrich E, Hakvoort R, Kuiper A, Kremers M, Tilborg F van, Kienstra G, Nagels J, Snoek H, Arends A, van Kuijk A. Het Visiedocument Medisch Specialist 2025. Federatie Medisch Specialisten. 2017.