Help het lichaam zichzelf te herstellen

Kapot weefsel dat zichzelf herstelt met behulp van intelligente biomaterialen. Regeneratieve geneeskunde klinkt als sciencefiction, maar er lopen al patiënten rond met bloedvaten die zich zo hebben hersteld. Een grote subsidie moet bijdragen aan de volgende stap, richting genezing van chronische aandoeningen.

Honderd miljoen euro heeft minister Bussemaker uitgereikt aan zes grote onderzoeksprojecten, de zogenaamde Zwaartekrachtsubsidies. Eén zo’n project is het samenwerkingsverband van specialisten op het gebied van regeneratieve geneeskunde, onder de naam Materials Driven Regeneration. Het idee daarvan is dat beschadigde structuren in het lichaam zichzelf herstellen, daartoe ‘verleid met behulp van intelligente biomaterialen’, aldus het persbericht van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e). Dat zou goed van pas komen bij allerlei chronische aandoeningen waarbij genezing nu niet mogelijk is. Denk aan beschadigd hartweefsel na een infarct, of versleten tussenwervelschijven.

TU/e-hoogleraar Carlijn Bouten (gespecialiseerd in cardiovasculaire regeneratie) coördineert het geheel, waaraan ook wetenschappers uit Maastricht en Utrecht deelnemen. Er zijn drie grote lijnen uitgezet, vertelt Bouten: ‘Op het meest fundamentele niveau gaat het over het ontwikkelen van een extracellulaire matrix die we kunnen inzetten om celgedrag te sturen. Een tweede lijn is gericht op hoe we in het lichaam nieuw weefsel kunnen laten groeien. Daarbij gaat het om cardiovasculaire structuren, bot, tussenwervelschijven en kraakbeen; we zijn daar in Nederland al ver mee. Een derde lijn gaat over hoe we het lichaam orgaanfuncties kunnen laten herstellen. Eerst onder laboratoriumomstandigheden die we zelf kunnen controleren. Als we dat kunnen, is de volgende stap: hoe kunnen we dat in de complexe omgeving van het lichaam doen.’

Op Boutens eigen vakgebied, cardiovasculaire regeneratie, zijn de ontwikkelingen al ver: ‘Wij zijn al zover dat we een ziek deel uit een bloedvat kunnen weghalen en er gezond lichaamseigen weefsel kunnen laten teruggroeien. Dat doen we door een soort mal te plaatsen op de plek waar het zieke deel is weggehaald. De mal is zo ontworpen dat cellen uit het bloed zich erin nestelen, en een nieuw bloedvat vormen. De mal is afbreekbaar, en verdwijnt op den duur vanzelf. We maken daarbij gebruik van kennis over wondgenezing en over de immuunreactie van het lichaam op het materiaal dat we plaatsen. Die reactie sturen we bij met de eigenschappen van het materiaal. Met hartkleppen zijn we ook al vrij ver, via een vergelijkbaar proces.’ Sciencefiction? Nee, zegt Bouten: ‘Bloedvatreconstructie is al uitgevoerd bij jonge patiënten met aangeboren aandoeningen. Die lopen er al een paar jaar mee rond en dat gaat goed. Maar bij bloedvaten is dit relatief eenvoudig. En dan nog weten we niet of dat ook lukt in lastigere omstandigheden: bijvoorbeeld bij mensen met diabetes, bij wie vaten juist vaak zijn aangetast. Een nefron is al veel ingewikkelder, met veel verschillende soorten cellen en structuren. En om die ook nog in een zieke nier te laten groeien, dat is een heel ander verhaal.’

Bouten laat zich er niet toe verleiden om te voorspellen over hoeveel jaar grote groepen patiënten baat zouden kunnen hebben bij deze technieken ‘omdat we nog niet eens weten óf het wel gaat lukken. Maar het is ook niet zo dat we wat zitten te fröbelen in het lab. Nee, artsen, en vooral patiënten, zitten hier echt op te wachten.’

De onderzoekers werken niet voor niets al jaren intensief samen met artsen: ‘Dit soort ontwikkelingen moet uiteindelijk naar grote groepen patiënten worden vertaald, en daarvoor moeten we aansluiten bij de praktijk. Als wij een prachtige techniek ontwikkelen om bloedvaten te laten groeien, maar die praktisch niet uitvoerbaar is, omdat er bijvoorbeeld een materiaal in zit dat niet aansluit bij de huidige operatietechnieken, dan zitten we op de verkeerde weg.’