Laatste nieuws
Wetenschap

Heinekenprijswinnaar Steve Jackson: ‘Kanker blijft een bewegend doelwit’

Plaats een reactie

De DNA-moleculen in lichaamscellen raken voortdurend beschadigd. Gezonde cellen zijn in staat die schade te signaleren en beschikken over een scala aan reparatiemechanismen in de vorm van reparatie-enzymen, die deze fouten weer kunnen herstellen, zoals een mechanisme dat gebroken DNA-strengen weer aan elkaar plakt.

Steve Jackson (1962) ontcijferde deze mechanismen en heeft zich in zijn onderzoek geconcentreerd op de heftigste: dubbelstrengs-DNA-breuken (DSB’s). ‘De meest toxische van alle vormen van DNA-schade.’ We kennen inmiddels de belangrijkste reparatiemechanismen en de betrokken eiwitten, zegt hij. Jackson is hoogleraar aan de Universiteit van Cambridge. Hij kreeg deze week de Dr. A.H. Heinekenprijs voor Geneeskunde. Niet alleen voor zijn fundamentele onderzoek naar DNA-herstel in menselijke cellen, maar ook voor de succesvolle toepassing van kennis over dat proces in de ontwikkeling van nieuwe kankermedicijnen.

Bekend is dat bij kanker fouten in delen van het DNA zijn ontstaan waardoor de celdeling ontspoort. Dat betekent echter niet dat tumorcellen helemaal geen DNA-reparatie kennen. Juist de wetenschap dat ze daarover wel degelijk beschikken, bracht Steve Jackson twintig jaar geleden op een enigszins tegen-intuïtief idee: de DNA-reparatie in tumorcellen volledig tot stilstand brengen. Jackson: ‘Al onze cellen hebben back-upherstelsystemen. Maar als je ook die systemen uitschakelt, gaat de cel dood. Dat wisten we overigens al. Mijn eurekamoment was om enzymen die betrokken zijn bij DNA-reparatie in kankercellen, zoals kinase en PARP (poly-ADP-ribose-polymerase), daarom af te remmen.’ ‘Synthetic lethality’ noemt hij dat. Remming van PARP leidt tot de ophoping van enkelstrengs-DNA-breuken die uiteindelijk dubbelstrengs-DNA-breuken worden wanneer de cellen proberen te delen. Kankercellen zonder functionele BRCA1- of -2-genen zijn niet in staat om deze DSB’s te repareren; ze hebben geen back-up. Het resultaat is celdood. Het mede door hem ontwikkelde geneesmiddel olaparib werkt volgens dat principe; het kwam in 2014 op de markt kwam en kan worden ingezet tegen eierstok-, borst- en prostaatkankersoorten met mutaties in de BRCA1- en BRCA2-genen. In Nederland kost het middel vijfduizend euro per maand en wordt het vergoed voor patiënten bij wie goedkopere middelen niet meer werken. Jackson richtte voor de ontwikkeling een bedrijf op, KuDOS, dat in 2005 werd overgenomen door AstraZeneca. Hij is er, naar eigen zeggen, ‘helemaal niet rijk’ van geworden.

Inmiddels zijn er meer medicijnen in ontwikkeling die volgens het principe van synthetic lethality werken, weet Jackson. Het probleem is dat er op den duur tegen deze geneesmiddelen resistenties zullen ontstaan. Bij olaparib is dat al gebleken. ‘Ook die resistentie ontstaat door bepaalde mutaties, en juist die zou je weer gericht kunnen bestoken’, zegt Jackson. Dus zal het in de toekomst steeds gaan om combinaties van medicijnen. ‘Kanker blijft een bewegend doelwit’, merkt Jackson op.

Overigens, een cel met zulke mutaties gaat waarschijnlijk al van meet af aan slordig om met zijn herstelmechanismen, zo vermoedt Jackson. ‘Diagnostiek zou dus gericht moeten zijn op het vinden van zulke ‘sloppy’ cellen met ‘deregulated DNA-repair’, redeneert hij. Dat zou in beginsel vroegtijdig ingrijpen mogelijk moeten maken.

Jackson heeft zelf zijn koers wat verlegd. Hij is sinds 2011 medeoprichter en -eigenaar van een nieuw bedrijf: Mission Therapeutics. Dat richt zich op de ontwikkeling van zogeheten remmers van DUB’s (deubiquitinating enzymes). Het basisidee is dat met deze middelen de afbraak van bepaalde eiwitten in cellen wordt belemmerd. Van dat afbraakproces zijn kankercellen afhankelijk, maar het speelt, aldus Jackson, waarschijnlijk ook bij andere ziekten, zoals de ziekte van Parkinson, een rol.

Henk Maassen

http://missiontherapeutics.com

Lees ook:

Wetenschap
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.