‘Hef lockdown zo snel mogelijk op’

Public health is groot in Denemarken. Westendorp is sinds 2015 hoogleraar public health en ouderen in Kopenhagen op een afdeling van meer dan 250 man, de grootste afdeling binnen de medische faculteit. Als enige niet-Deen is hij ook lid van de covidadviesgroep van het Deense gezondheidsministerie.

Hoe ver reikt zijn invloed? ‘Als ik verstandige dingen zeg, wordt dat gehoord en gewogen. Maar er is een duidelijke scheiding van machten. De adviesgroep adviseert, de politiek besluit. En iedereen mag zijn zegje doen. Zo kondigde de premier op 13 maart ’s middags de lockdown af en zei de secretaris-generaal van het gezondheidsministerie ’s avonds dat er geen wetenschappelijke argumenten waren om dat te doen.’

Begin maart sprak Westendorp de regionale commissie van de Wereldgezondheidsorganisatie toe, die in Kopenhagen is gezeteld. Hij vergeleek daar de epidemieën van corona en alzheimer. ‘Beide moeten met public health-maatregelen worden gekooid, voor beide lijkt een geneesmiddel of vaccin nog ver weg. Het risico op alzheimer is in één generatie flink afgenomen. We leven gezonder, roken minder en hoge bloeddruk wordt behandeld. Wat goed is voor het hart, is ook goed voor het brein. Beide epidemieën moeten we met goede hygiëne te lijf gaan: juiste voeding, meer bewegen. Corona kan je ook als een leefstijlziekte beschouwen: van sociale promiscuïteit.’

Hoe kijkt u vanuit de publieke gezondheid naar corona?

‘Net als alzheimer is covid-19 een oudemensenziekte. De meeste slachtoffers zijn 80-plussers die kwetsbaar zijn. Een enkeling onder de 60 overlijdt aan covid, onder 40 komt het eigenlijk niet voor. Die accenten zie ik te weinig in de beeldvorming. Corona wordt vooral met de zorg op de ic geïdentificeerd. Dat is toch van de zotte. Als we ons hadden gerealiseerd dat de ziekte vooral ouderen treft, dan hadden we ons afgevraagd waar zij eigenlijk verblijven: in de thuiszorg en in de verpleeghuizen. Er zijn drie categorieën of gezichten die onderbelicht zijn gebleven: thuiszorg en verpleeghuiszorg, reguliere zorg en economie. Vanuit al die gezichtspunten moeten we tot een nieuwe strategie komen, die anders is dan de intelligente lockdown. Als we een rekensom maken van het verlies van gezonde levensjaren die met uitgestelde reguliere zorg gepaard gaan, dan schrikken we enorm. Ook een recessie gaat grote gezondheidseffecten hebben, want langdurige werkeloosheid leidt tot meer hart- en vaatziekten, obesitas, depressie et cetera.’

Als een lockdown geen oplossing is, wat is dan wel goed om te doen?

‘Ik zeg niet dat we niets moeten doen. Maar ik denk dat we dit virus tot dragelijke proporties kunnen terugdringen met handen wassen, een mate van social distancing – vooral geen carnaval vieren, om het even Nederlands in te vullen – en covidpatiënten niet thuis laten uitzieken en de hele familie laten besmetten, maar elders in quarantaine plaatsen. Zo hebben we dat altijd gedaan, met allerlei infectieziekten. Het is volstrekt begrijpelijk dat we in de lockdown geschoten zijn, maar nu moeten we er zo snel mogelijk uit.’

‘Je moet een cordon sanitaire aanleggen om besmetting van kwetsbare ouderen te voorkomen’

Hoe pakken de Denen het aan?

‘Het is een verrijking om in twee landen van dichtbij te kunnen meemaken wat er gebeurt. Ik vind dat de Scandinavische landen meer nadruk leggen op de proportionaliteit. In het Outbreak Management Team bespraken wij bijvoorbeeld een rapport van de Noren die begin maart al de balans hebben opgemaakt van covid, reguliere zorg, economie en olie. Vanaf het begin van de lockdown is ook in Denemarken nagedacht over wat de maatschappij kan volhouden. Er was veel ongerustheid over het feit dat ouders thuiszaten met jonge kinderen. Huiselijk geweld mag niet de prijs zijn van de corona-epidemie. Toen het er maar enigszins op leek dat het de goeie kant opging, mochten de scholen half april weer open. Daarmee geef ik aan dat het denken van meet af aan was gericht op proportionaliteit. Iedereen heeft in Denemarken een stem en wordt gehoord. De premier luistert en vertaalt de consensus. Apenrotsen kunnen hier niet. Hier wordt voortdurend gepolderd. Een ander belangrijk verschil met Nederland is een goed functionerende national health service. De Deense ziekenhuizen en verpleeghuizen zijn geen private entiteiten. We hebben in Denemarken een centrale registratie, in het epd is landelijk bijvoorbeeld precies te volgen wanneer iemand uit het ziekenhuis wordt ontslagen of is overleden. In Nederland gaan we nu dashboards maken. In Denemarken bestaan die al tientallen jaren. Als je door een virus wordt overweldigd en je wilt landelijk overzicht hebben, dan zit je in een totaal andere situatie als zo’n registratie al bestaat.’

Hoe komen we uit deze pandemie?

‘Laten we bedenken hoe we kwetsbare en oudere mensen kunnen beschermen. Hoe langer dit voortduurt, hoe duidelijker het wordt dat hier ergens de oplossing ligt. We raken dat virus niet kwijt. Het land moet open, je kunt dat niet langer uitstellen. Dat virus gaat circuleren. Dan komen er meer besmettingen, maar schiet dan alsjeblieft niet in de paniek en stel geen nieuwe lockdown in. Dan lopen we alleen maar meer schade op. We moeten niet de landsgrenzen sluiten, maar nadenken over grenzen van leeftijd en kwetsbaarheid. Wat dat betreft is het heel helder. Je moet een cordon sanitaire aanleggen om besmetting van kwetsbare en oudere mensen te voorkomen. Ik zeg niet dat dit cordon door de overheid moet worden ingesteld. Ik zeg dat je over die grens moet nadenken. En zullen we dat met de mensen zelf gaan afspreken? Dan zou er weleens iets heel anders uit kunnen komen. Mijn professionele aandacht gaat uit naar de vraag wat er op dit moment in de huishoudens gebeurt. 80 procent van de infecties wordt daar opgelopen. Die huishoudens zijn overal anders: in Scandinavië leven de generaties onafhankelijk van elkaar, in Zuid-Europa wonen vaak drie generaties in één huis. Dat is het meest gevaarlijke wat je kunt hebben: de kleinkinderen brengen het virus binnen en zij huggen oma to death. Toch moeten we oppassen dat instituties of professionals dat gaan verbieden. Ze zullen moeten uitleggen hoe het werkt en de keuze aan de mensen zelf moeten laten. Als zij bereid zijn dat risico te nemen, zullen we die beslissing dan aan hen laten?’