Hazenslaapje en roosteraanpassing helpen nachtwerkers een beetje

Een voorwaarts roterend rooster of een hazenslaapje tijdens de nachtdienst kan helpen tegen gezondheidsklachten die het gevolg zijn van werken tijdens de nacht. Zeker is het niet. De Gezondheidsraad houdt in een vandaag gepubliceerd advies de nodige reserve over welke preventieve maatregelen werknemers het best beschermen.

Eén op de zes werkenden -  16 procent van de Nederlandse beroepsbevolking - werkt regelmatig tijdens de nachtelijke uren. Met name werknemers in de zorg, de horeca, de vervoerssector en in bepaalde industrieën werken geregeld ’s nachts. Al ruim tien jaar komen er signalen uit de wetenschappelijke literatuur dat (langdurig) werken in ploegendienst of in nachtdienst nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid. Dit geldt zowel voor de korte termijn (verminderde slaapkwaliteit), als mogelijk voor de lange termijn. Zo zijn er aanwijzingen dat de kans op onder andere borstkanker toeneemt.

Dit was aanleiding voor de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om in mei 2013 de Gezondheidsraad om een advies te vragen. Het advies komt nu in twee delen. Op verzoek van minister Lodewijk Asscher heeft de Gezondheidsraad nu het eerste deel gepresenteerd: Nachtwerk en gezondheidsrisico’s: mogelijkheden voor preventie. Het advies dat betrekking heeft op effecten op de langere termijn is gepland voor september 2016. Daarin wordt ingegaan op het bestaan van een relatie tussen nachtwerk en borstkanker en andere nadelige gezondheidseffecten.

Er zijn verschillende preventieve maatregelen uitgeprobeerd die gezondheidsklachten door nachtwerk beogen te verminderen. Het gaat om vier categorieën: het aanpassen van het ploegendienstrooster, het beïnvloeden van de lichtblootstelling, het veranderen van gedrag en leefstijl en het innemen van (genees)middelen.

Het onderzoek geeft nog geen uitsluitsel over welke van deze preventieve maatregelen werknemers het beste kunnen beschermen. De bewijskracht van het beschikbare onderzoek is niet sterk. Bovendien richten de preventieve maatregelen die in de literatuur zijn beschreven, zich uitsluitend op de korte termijn.

Het lijkt er evenwel op dat een voorwaarts roterend rooster en een kort slaapje gunstig effect heeft. Voorwaarts roterend houdt in dat een dienst van ochtend-middag wordt gevolgd door een middag-avond/nacht-dienst. De commissie adviseert terughoudendheid bij aanpassingen op het gebied van licht, zoals het dragen van brillen met getinte glazen. De gunstige effecten daarvan bleken niet uit alle studies. Het innemen van melatonine leidde eveneens tot wisselende uitkomsten. De commissie heeft geen bewijs gevonden dat melatonine de nadelige effecten van nachtwerk kan voorkomen. Het gebruik van slap stimulerende en alertheid verhogende geneesmiddelen bij gezonde werknemers wordt afgeraden. Het is onbekend of ze preventief werken.

Minister Asscher wacht met het nemen van eventuele concrete maatregelen tot het tweede deel van het advies, volgend jaar, is gepubliceerd.
Marieke van Twillert

Advies: Nachtwerk en gezondheidsrisico’s