Laatste nieuws
milieu & gezondheid

Gewasbeschermingsmiddelen: wel degelijk gevaarlijk

Streven naar duurzaamheid nog weinig succesvol

4 reacties
Getty Images
Getty Images

De Gezondheidsraad heeft afgelopen zomer een advies uitgebracht over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Volgens de raad is voldoende aangetoond dat gewas­beschermingsmiddelen verband houden met de ziekte van Parkinson en ontwikkelings­stoornissen bij kinderen.

Op 29 juni 2020 bracht de Gezondheidsraad (GR) het ‘Vervolgadvies gewasbescherming en omwonenden’ (Nr. 2020/10, Den Haag) uit aan de minister voor Medische Zorg en Sport, de minister van Landbouw, Natuur en Voedsel­kwaliteit en de staatssecretaris van ­Infrastructuur en Waterstaat.1 Hierin acht de raad voldoende aangetoond dat ­gewasbeschermingsmiddelen verband houden met de ziekte van Parkinson en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen bij prenatale blootstelling.

Er is lang uitgekeken naar een advies over dit onderwerp en het rapport heeft vergaande gevolgen voor deze departementen én voor betrokkenen. Het is een grote stap in de verbetering van de beroeps- en publieke gezondheid. Het Solvent Team, expertcentrum van de polikliniek Mens en Arbeid in het Amsterdam UMC, is betrokken bij dit dossier en krijgt vragen uit de praktijk hoe met dit risico om te gaan. Het is van groot belang dat alle artsen en zorgverleners zich goed realiseren dat diverse ziektes kunnen ontstaan door ongezonde werk- en leefomgeving.

Onderzoek

Uit de internationale epidemiologische literatuur komen aanwijzingen dat gewasbescherming met chemische middelen gepaard kan gaan met gezondheidsschade bij mensen. Zo zijn er op basis van deze literatuur volgens de GR-commissie verbanden met de ziekte van Parkinson. Het rapport beschrijft dat er ook voor andere neurodegeneratieve aandoeningen zoals ALS en de ziekte van Alzheimer mogelijk verbanden zijn gevonden in de literatuur. Ander onderzoek dat de GR-commissie aanhaalt, suggereert een mogelijk ­verband tussen prenatale blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen. De GR-commissie schrijft terecht dat in de aangehaalde onderzoeksliteratuur de bepaling van de blootstelling echter vaak onnauwkeurig is. Een internationale werkgroep is bezig hier duidelijke criteria voor vast te stellen.2

Bepaalde toxische stoffen zijn al schadelijk in een concentratie ver onder de grenswaarde

Door de onnauwkeurige bepaling van de blootstelling is tot op heden geen exacte dosis-respons te bepalen en daarmee blijft onduidelijk hoe groot het risico voor werkenden of voor mensen woonachtig in de omgeving precies is. Ook is nog onvoldoende duidelijk welke gewasbeschermingsmiddelen verantwoordelijk zijn voor negatieve gezondheidseffecten. Proefdieronderzoek en toxicologisch onderzoek naar werkingsmechanismen laten ook zien dat genoemde verbanden met parkinson en met ontwikkelingsstoornissen bij kinderen plausibel zijn. Deze verbanden zijn nog niet aangetoond door onderzoek dat in Nederland is verricht.

De GR-commissie concludeert op basis van beschikbare interna­tionale wetenschappelijke studies dat blootstelling aan chemische gewasbeschermingsmiddelen risico voor de gezondheid vormt, al is niet duidelijk hoe groot het risico in de huidige Nederlandse landbouwpraktijk is. Duidelijk is dat omwonenden en vooral telers en hun gezinnen gemiddeld zwaarder zijn blootgesteld dan mensen die niet in de landbouw werken en die verder weg wonen van landbouwpercelen.

Casus

Een 58-jarige medewerker in de bollenteelt heeft de laatste jaren sluipenderwijs last van vergeet­achtigheid, traagheid en moeite met nieuwe dingen aanleren. Hij is opgegroeid in een dorpje tussen de bollenvelden. In zijn jeugd zag hij regelmatig tractoren met een spuitinstallatie bezig, waarbij de nevels over hun huis waaiden. Als middelbare scholier ging hij bollen pellen en haalde hij de slechte plantjes handmatig uit de pas bespoten velden.

Zijn hele werktijd zit hij onbeschermd aan bollen en planten. Zijn baas heeft een spuitlicentie en zit op de tractor. De medewerker maakt de mengsels. Binnen tien minuten na bespuiten selecteert hij slechte planten en haalt die handmatig eruit. Zijn onderbenen, handen en onderarmen worden hierbij nat van de gewasbeschermingsmiddelen. Daardoor vindt er huidopname plaats op grote huidgebieden. In het groeiseizoen is hij meerdere keren met een rugspuit bezig. Hij heeft geen voorlichting gehad over veilig werken met gewasbeschermingsmiddelen. Zijn kleren worden thuis gewassen.

Hij woont met zijn gezin tussen de bollenvelden en heeft een grote moestuin.

Er is sprake van een complex van beroepsmatige en publieke blootstelling.

Bij het Solvent Team reconstrueren we een lijst met circa zestig gewasbeschermingsmiddelen, gebruikt tijdens zijn carrière, waarvan de helft een neurotoxische notatie heeft.

We stellen bij hem permanente breinschade vast, ofwel chronische toxische encefalopathie (CTE), ­gekenmerkt door stoornissen in het kortetermijngeheugen, snelheid van informatieverwerking en ­reactiesnelheid door langdurige en in overwegende mate beroepsmatige blootstelling aan gewas­beschermingsmiddelen.

Toelatingsprocedure

Er bestaat voor gewasbeschermingsmiddelen een uitgebreide, op Europese wetgeving gebaseerde toelatingsprocedure, waarin ook de gezondheidsrisico’s bekeken worden. Daarbij wordt uitgegaan van een conservatieve blootstellingsschatting waarbij de gezondheidskundige grenswaarden zijn afgeleid uit proefdieronderzoek. Sinds 2014 worden ook apart voor niet-beroepsmatige omstanders en omwonenden gezondheidskundige grenswaarden afgeleid. Een toelatingsprocedure kan echter nooit absolute zekerheid bieden dat er geen gezondheidsschade zal optreden.

Er zijn volgens de GR-commissie momenteel nog twee omissies in de toelatingsprocedure, die we willen benadrukken. Ten eerste zijn nadelige neurotoxische effecten, zoals enerzijds schade voor zich ontwikkelende hersenweefsels vanaf de conceptie tot en met de geboorte en anderzijds die op lange termijn, zoals neuro­degeneratieve aandoeningen (parkinson en dementie), er niet in meegenomen. Ten tweede is het niet goed mogelijk om de risico’s van blootstelling aan een stof vanuit verschillende bronnen of blootstelling aan verschillende stoffen tegelijk mee te nemen. Terwijl dit juist belangrijke kenmerken van gewasbeschermingsmiddelen zijn.

Telers geven te weinig prioriteit aan veilig werken

Uit een toenemend aantal neurotoxicologische studies is het bekend dat in combinaties bepaalde toxische stoffen al schadelijk zijn in een concentratie ver onder de grenswaarde die voor die individuele stof is vastgesteld.3 De Europese Commissie heeft experts gevraagd zich te beraden op consensus over deze effecten (adverse outcome pathways, AOP’s).3 Zodra deze zijn vastgesteld zou Nederland deze AOP’s moeten verplichten binnen de toe­latingsprocedure.

Verder kan volgens de GR-commissie gedacht worden aan de invoering van een extra veiligheidsfactor (‘allocatiefactor’) van nader te bepalen grootte, die de kans verkleint dat de gezamenlijke blootstelling vanuit verschillende bronnen en routes (werk, omgeving, voeding, particulier gebruik) en door combinaties van middelen gezondheidsschade veroorzaakt. Nederland moet zich binnen de EU actief inspannen voor de invoering van een dergelijke factor in de toelatingsprocedure.

Ook van belang is het stimuleren van kennisuitwisseling en samenwerking tussen belanghebbende partijen. Bijvoorbeeld door het instellen van een kennisplatform voor partijen die samen met experts invulling geven aan een biomonitoringprogramma. De ­polikliniek Mens en Arbeid kan hieraan concreet bijdragen.

Te weinig prioriteit

Het veilig werken met gewasbeschermingsmiddelen is vastgelegd in diverse wetten en voorschriften. Daarnaast geeft de overheid voorlichting en voert inspecties uit. Ze streeft daarbij naar een verminderde afhankelijkheid van c­hemische middelen, en naar vervanging van middelen met een hoge toxiciteit door minder giftige. Een recente beleids­evaluatie heeft echter aangetoond dat het streven naar meer duurzaamheid nog niet erg succesvol is. Bovendien is gebleken dat telers te weinig prioriteit geven aan veilig werken.4,5 Zo liet de ­evaluatie onder meer zien dat vrijwel geen enkel bedrijf de verplichte beoordeling uitvoert – of laat uitvoeren door arbodienstdeskundigen – van de blootstelling (aard, mate en duur) van werknemers aan gewasbeschermingsmiddelen. Ook geven niet alle telers voorlichting aan hun personeel. Daarnaast houden werkgevers en werknemers zich onvoldoende aan de herbetredingstermijnen – de tijd die na bespuiting nodig is voordat iemand opnieuw in het gewas mag werken – in het bijzonder aan de termijn voor jonge werknemers onder de 16 jaar, bijvoorbeeld scholieren. Herbetreders gebruiken bovendien nauwelijks beschermende ­kleding. De verplichting om uitsluitend toegelaten middelen te gebruiken wordt slechts beperkt nageleefd. Ook het verplichte gebruik van emissiereducerende spuitdoppen blijft achter.

Deze bevindingen geven te denken over de gezondheid van telers, toepassers (de werkgever bijvoorbeeld, maar ook een speciaal opgeleide werknemer met spuitlicentie), agrarische werknemers en hun gezinsleden, omstanders en omwonenden.

De polikliniek Mens en Arbeid

Voor een betere veiligheid bij telers en ­toepassers zijn voorlichting en hand­having niet genoeg. Pas als de telers zelf overtuigd raken van het belang van veilig werken, zullen ze het gaan toepassen. Dit vraagt om een participatieve aanpak waarin ze zelf veel inbreng kunnen ­hebben. Onderzoekers verbonden aan de polikliniek Mens en Arbeid hebben veel ervaring met deze participatieve aanpak. In deze aanpak worden werknemers en werkgevers gevraagd om stapsgewijs ­ervaren knelpunten in werkprocessen die mogelijk gezondheidsschade geven, te prioriteren en daarvoor praktische en haalbare oplossingen te bedenken. ­Diverse evaluatiestudies tonen aan dat deze werkwijze effectief is.6

Ook in situaties met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kunnen zo beschermende maatregelen succesvol worden bedacht en geïmplementeerd in de praktijk. Zo lieten Rohlman, Lein en Farahat, Egyptische adolescenten zelf goedkope, haalbare, effectieve en ­toe­pasbare maatregelen bedenken om ­huidblootstelling tijdens spuiten van het beruchte gewasbeschermingsmiddel chlorpyrifos tegen te gaan.7

auteurs

Herman Bartstra, bedrijfsarts, klinisch arbeids­geneeskundige, polikliniek Mens en Arbeid (Solvent Team), Amsterdam UMC

prof. dr. Frederieke Schaafsma, bijzonder hoogleraar arbeids- en bedrijfsgeneeskunde Amsterdam UMC, hoofd polikliniek Mens en Arbeid

contact

h.l.bartstra@amsterdamumc.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. Gezondheidsraad | Nr. 2020/10 Vervolgadvies gewasbescherming en omwonenden

2. Jones, K. et.al. Improving Exposure Assessment Methodologies for Epidemiological Studies on Pesticides Study Protocol. JMir Research Protocols, 2020

3. Biannual International Neurotoxic Association Congress (INA-) nr.17 September 29 until October 3, 2019 in Düsseldorf Germany, Wednesday Session: Compounds’ modes-of-action (MoA) causing developmental neurotoxicity (DNT) can be used for informing adverse outcome pathways (AOPs): Anna Bal-Price; European Commission Joint Research Centre (JRC), Italy, ‘Mechanistic approach applied to evaluation of developmental neurotoxicity (DNT) induced by an exposure to chemical mixture.’ Deepika Deepika, ‘Establishment of an adverse outcome pathway (AOP)-informed in vitro test battery for studying induction of Parkinsonian Motor symptoms’

4. Gezondheidsraad. Gewasbescherming en omwonenden. Den Haag: Gezondheidsraad, 2014; 2014/02

5. Zembla | Parkinson op het platteland

6. Huysmans M. Schaafsma F, Viester L., Anema J. Multidisciplinaire Leidraad Participatieve Aanpak op de Werkplek (VUmc, 2016)

7. Bartstra, H. Occupational Toxicology Topics at INA Congress in TCDD-26. Report on the 17th biannual International Neurotoxicology Association Congress (INA) held from September 29 until October 3, 2019 in Düsseldorf Germany

download dit artikel (pdf)
milieu
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Erikj Frolke

    huisarts np docent, Dordrecht

    De naam: Gewasbescherming is een " vinding" van de producent.
    Insecticide is het en volgens onze keukentafel een mono-cultuur bevorderend contra-ecologisch middel. Gif.

  • Sonja Dielemans

    Specialist Ouderengeneeskunde (bedrijfsarts n.p. en gehuwd met biologisch melkveehouder), Loenersloot

    Geachte auteurs,

    Heel goed dat u aandacht vraagt voor ziekte preventie in Medisch Contact.
    Een korte reactie vanaf de zijlijn, als moeder van een landbouw-MBO student krijg ik, wegens Corona thuis onderwijs, een inkijkje in het onderwijsprogramm...a. Zo was ik toevallig vorige week getuige van onderwijs ‘onkruidbestrijding’. De docent sprak over gebruik van landbouwgif. Een van de leerlingen brak in tijdens het betoog: “meneer, u spreekt van gif waar het gaat om gewasbescherming en daar ben ik het niet mee eens”. Vervolgens bleek dat deze leerling dit moest zeggen van zijn vader, die net als ik, tijdens de koffie een stukje onderwijs aan de keukentafel mee kreeg.
    Wat ik hiermee wil zeggen is: de jeugd heeft de toekomst. Een deel van de huidige generatie (oudere) landbouwers is moeilijk te beïnvloeden. Mijn voorstel/idee is dat bedrijfsartsen/neurologen onderwijs gaan verzorgen op de MBO en HBO landbouwscholen. Dit zaadje planten kan de weg zijn naar een duurzame oogst de rest van deze eeuw.

  • Piet Van Loon

    Orthopeed/ houdingsdeskundige, Oosterbeek

    Wat snapt de GR , dat ik niet kan? Het komt vanuit biomechanisch oogpunt toch als moeilijk te begrijpen over, waarom de snelle toename van Parkinson, ALS en Alzheimer als ''neurodegeneratieve aandoeningen', ook nog eens alle drie bij steeds jongere m...ensen , juist ook in de steden, een relatie zouden moeten hebben met een biochemische substanties door boeren gebruikt. Dat het smerig spul is voor de mens, die er bovenop leeft, stond allang buiten kijf.
    Maar waarom wordt de kern van het woord 'degeneratief' niet in een veel begrijpelijker oorzaak gevolgverhaal uitgelegd? Vooral bij het bewegingsapparaat doen we dat makkelijker: we zeggen 'slijtage'. Maar ook de osteodegeneratieve aandoeningen laten enorme incidentiestijgingen zien en komen als rugklachten en overbelastingsblessures, maar ook als "vroegoude tussenwervelschijven" al massaal bij kinderen onder de 18 jaar voor. Voor rugklachten en artrose laat het RIVM in de VTV -2040 nog exponentieel stijgende incidenties zien voor beide, vele malen meer dan welke mate van "vergrijzing" ook in demografisch opzicht. Vanuit de klassieke orthopedie wordt het vroege en vele zitten van kinderen al meer dan twee eeuwen aangegeven als aanjager van deze problemen. Met de enorme intensivering van de zittende leefstijl van kinderen ( oftewel hypokinesia, een bewezen oorzaak van veel later onheil) komen noch de tussenwervelschijven, noch het kraakbeen of het groeiende bot aan de vroeger wel veelvuldig voorkomende gezonde situatie toe. Niet goed opgebouwd (slechte houding) en ontwikkeld (stijf) betekend vroeg degenereren.
    Waarom zou er bij het CZS niet ook sprake zijn van niet goed opbouwen en ontwikkelen door hypokinesie? Bij terughalen van de Gezondsheidsleer met haar hygiënekennis en maatregelen (does and don'ts) openen zich enorme preventiekansen, thuis en in het onderwijs, die wat verder gaan dan het "meer bewegen" van de GR.
    We moeten eraan wennen dat kinderen al "aan het slijten zijn", helaas.

  • Jan keppel hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    Het gaat om pesticiden en herbiciden, niet om '­gewasbeschermingsmiddelen'.

    Het hanteren alleen al van die term '­gewasbeschermingsmiddelen' is geladen, want we weten allemaal dat de middelen die grootschalig gespoten worden vrijwel alle gewassen... de das om doen.

    Pesticiden en herbiciden zijn toxische producten, die alles doden wat de mens in haar monomanie niet aanstaat. Dat monocultures zoals die afgebeeld staat het meest onnatuurlijke is dat je je kan voorstellen zegt genoeg. Er is een alternatief voor deze chemische middelen, de permacultuur. Laten we daarin investeren. En in hemelsnaam niet het eufemisme '­gewasbeschermingsmiddelen' in de mond nemen, Dat is echt de ultieme nomenclaturische zonde......

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.