Laatste nieuws
preventie

Gameboy-generatie verleert gezonde houding

Bewegen is speerpunt VWS, maar veel kennis ontbreekt

4 reacties

Kinderen van nu bewegen te weinig, en ook niet altijd op de goede manier. Zelfs zitten moet stukken beter, waarschuwen orthopedisch chirurg Piet van Loon en anderen. Want het zijn de zwakke ouderen van straks.

In april 2013 heeft de minister van VWS een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over de opzet van het Nationaal Preventie Programma Zorg. Bewegen vormt hierin een van de speerpunten.1 Niet lang daarvoor publiceerde het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), een kennisinstituut dat de overheid adviseert, het nieuwe Trendrapport Bewegen en Gezondheid (2010-2011) dat ervoor pleit om de trend naar meer zitten (vooral onder de jeugd) te keren.

Maar wat betekent dat precies, zo’n verschuiving van zitten naar meer bewegen? Het lijkt simpel en vanzelfsprekend. Maar bij het beoordelen van zitten als activiteit ontbreekt tot nu enige medische diepgang in de ambtelijke stukken. Het is dan ook niet duidelijk of het alleen om de verschuiving van veel zitten naar meer staan en bewegen gaat of ook om anders/beter zitten? Wat is medisch nuttig en praktisch haalbaar?

Zitten en verkeerd zitten

Het is bekend dat bij zitten de druk in de tussenwervelschijven onderaan twee keer zo hoog oploopt als bij staan. De oorzaak is dat zelfs bij rechtop zitten de lumbale wervelkolom (LWK) duidelijk de beschermende lordose – de natuurlijke kromming – verliest en de LWK minimaal 30 procent wordt afgevlakt. De verende elementen in de samengestelde wervelkolom verliezen bij passief zitten hun werking. Het diafragma en de voorste buikwandspieren verliezen hun voorspanning en werkingskracht, waardoor het ventilatiesysteem en de werking van het hele intestinale orgaan de meewerkende blaasbalgdynamiek verliezen. Het was ooit eerstejaarsleerstof.

Het voorkómen van de kyfosering, het ‘hangen’, is van belang, zowel uit preventief als uit curatief oogpunt. Kinderkraakbeen vervormt door een teveel aan compressiekrachten. Veel (verkeerd) zitten en onvoldoende compensatie door bijvoorbeeld gymnastiek doen de balans naar compressie uitslaan, met alle gevolgen van dien.

Schoberth onderzocht 1035 schoolkinderen zittend en zag, dat in een ontspannen houding niemand de lumbale lordose kon handhaven. Bij de opdracht om goed rechtop te zitten, bleek dat slechts 30,5 procent de lumbale lordose kon handhaven door de spieren continu aan te spannen.2 Vanuit de bewegingsleer valt af te leiden dat het meer voorkomen van vervormingen in de wervelkolom – vooral de bolle zitrug – gezien het balanceervermogen van ons gehele bewegingsapparaat, kan leiden tot een andere stand van heupen en knieën. Een lomp looppatroon en moeilijk hardlopen, zeker bij de al wat stijvere kinderen, zijn het gevolg. Dit ‘niet uitgelijnd zijn’ leidt ook op termijn tot meer slijtage (artrose van knie en heup). Een recente studie van Otten e.a. laat zien dat vooral de knieartrose tussen 1995 en 2005 sterker groeit dan , op basis van bevolkingsontwikkeling verwacht zou mogen worden.3 De trends in de Verenigde Staten, geconstateerd rond rugoperaties, zijn nog omineuzer. Het zelfde geldt voor de nekproblematiek.

Het zitten en het verkeerd zitten tijdens de groeifase van de jeugd nemen sinds de komst van de computer, de games, de tablet en de mobieltjes de afgelopen tien, vijftien jaar sterk toe. Dat betekent veel zitten met ogen en handen op korte afstand van elkaar. De actieve gestrekte speel/werkhouding is vervangen door een passieve gebogen rusthouding. Gezondheidsproblemen zijn het gevolg, zoals
de voor de huidige jeugd bijna pathonogmonische ‘gameboyrug’.

Goed ontworpen zitmeubelen kunnen helpen. Maar ook zonder dat kan gericht bijsturen van de wijze van zitten, de actieve zit, op de huidige stoelen al veel verbeteren.

Slenteren

Niet alleen goed zitten is van belang, ook goed bewegen. Want, zoals Savelberg in zijn onderzoek laat zien is een verschuiving van zitten naar meer bewegen sec niet automatisch beter.4 Veel hangt af van de manier waaróp bewogen wordt. Niet het intensieve sporten draagt bij aan betere resultaten, maar juist rustig lopen, slenteren. Ook andere studies benadrukken het positieve gezondheidseffect van vooral volgehouden matig bewegen, zoals wandelen.

Spieren spelen een grote rol. Of liever gezegd: meerdere rollen. Recentelijk hebben Deense onderzoekers laten zien dat de spier niet alleen de motor is van het bewegingsstelsel, maar ook bijdraagt aan de samenstelling van de smeerolie. De spier is namelijk de facto ook een endocrien orgaan: het produceert bij activiteit hormonen die een anti-inflammatoir effect hebben. Waar de vetstofwisseling bijdraagt aan het ontstaan van artrose – meer belasting en onbalans in anti-inflammatoire componenten – dragen spieren bij tot het omgekeerde: betere motoriek, stabiliteit en gewrichtskinematica en een betere homeostase van anti-inflammatoire componenten. Ook de dichtheid van het bot is grotendeels afhankelijk van mechanische prikkels gedurende het hele leven.

Het almaar jonger voorkomen van degeneratieve veranderingen in nek, lage rug en in heup en knie is een veeg teken, dat wijst op ontwikkelingsproblemen en minder gebruik van de spieren. De Nederlandse cijfers over incidentie en de kostenontwikkeling in de curatieve sector met betrekking tot rug- en gewrichtsbehandelingen naderen met rasse schreden die uit de VS. Aangetoond is dat dit niet alleen aan de vergrijzing kan worden toegeschreven.

Houdingszorg

Vóór de Tweede Wereldoorlog had houdingszorg een belangrijke plaats in de zorg voor het opgroeiende individu en kende een groot scala van technieken, zoals heilgymnastiek en Mensendieck. Bij Maria Montessori, zelf arts, was het zelfs een centraal onderdeel van haar opvoedingsmodel. Maar helaas is het spreekwoordelijke kind rigoureus met het badwater weggespoeld, parallel aan een levensstijl die ons problematische groei brengt.

Door de zorg voor houding en bewegen als een integraal speerpunt te benaderen kunnen we snel veel bereiken. Een pragmatische aanpak is gewenst.

Een sterke adolescent zal minder snel een ‘zwakkere’ oudere worden, wat veel betekent voor een langere zelfredzaamheid zonder zorgconsumptie. Er dienen weer preventieve maatregelen ontwikkeld te worden zodat ons steun- en bewegings-apparaat ‘het langer volhoudt’. In dat kader heeft de Vereniging van scoliosepatiënten op 27 mei jl. een brief gestuurd aan staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid met een dringend verzoek de nieuwste onderzoeken als uitgangspunt te maken voor een beleid dat scoliose voorkomt.5

De overheid zou er goed aan doen het speerpunt ‘bewegen’ te verbreden naar ‘houding en bewegen’. Zodat de discussie met en in het veld ook vanzelfsprekender gaat over goed zitten en goed bewegen.

Voor jeugdgezondheidszorg en lichamelijke opvoeding in alle onderwijsvormen ligt hier eveneens een concrete en dankbare taak.

Consultatiebureau- en schoolartsen: voer systematisch vanaf groep 3, ook rond de groeispurt, de buktest (weer) uit om naast de scoliose, nu ook met het zijdelings aspect, de verstijving en vervorming passend bij de ‘Gamboyspine’ vast te leggen.

De vakleerkrachten lichamelijke opvoeding kunnen dit ook in hun programma opnemen om de voortgang van de ontwikkeling van een gezonde houding en een gezond , soepel bewegingspatroon te monitoren à la de CITO-voortgangstoetsen. Leer de kinderen het nut voor later van extensie-oefeningen en conditieverbetering van het bovenlijf aan met bekende rolmodellen met een gezonde houding.

Voor thuis en de nulde/eerste lijn: stimuleer tot minder zitten en bied alternatieven aan. Lezen, tv kijken en gamen kan prima op de buik. De school kan dit aanbevelen voor thuis. Op scholen (en thuis) is ook op de huidige stoelen een goede zitbalans mogelijk, en wel door een trucje: zit voor op de stoel en steek een voet (in afwisseling) onder de stoel naar achter, zodat de knie naar beneden wijst. Wees zelf het goede voorbeeld.


Voetnoten

1. Brief van minister en staatsecretaris  van VWS aan Tweede Kamer d.d. 12 april 2013, kenmerk 108173-101510-PG 
2. Schoberth H. : Sitzhaltung, Sitzschäden und Sitzmöbel. Berlin:
Springer Verlag; 1962.
3. Renee Otten, Peter M. van Roermund en H. Susan J. Picavet; Trends in aantallen knie- en heupartroplastieken Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1534
4. Duvivier BM,Bremers MA, Crombrugge G.van, Menheere PCA, Kars AM, Savelberg HCM  Minimal Intensity Physical Activity (Standing and Walking) of Longer Duration Improves Insulin Action and Plasma Lipids More than Shorter Periods of Moderate to Vigorous Exercise (Cycling) in Sedentary Subjects When Energy Expenditure Is Comparable
5. Kamerbrief over agenda voor een nationaal programma preventie (PDF)

De gameboyrug is internationaal hot nieuws. Bekijk hier een Chinese video naar aanleiding van het artikel in Medisch Contact.

Download dit artikel (PDF)
orthopedische chirurgie orthopedie preventie volksgezondheid VWS kinderen
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Jos Rensing

    huisarts, 'S-GRAVENHAGE

    Voorgaande reacties van collegae Duits, Haasnoot en Weel kenmerken zich door observaties met een hoog N=1 gehalte.
    Waar is de evidence van hun observaties?

    Ik durf de stelling te poneren dat scoliose niet wordt veroorzaakt door slechte stoeltjes op ...scholen net zomin als dat platvoeten worden veroorzaakt door slechte schoenen en dat rugklachten zouden kunnen worden voorkomen door met stevige tred te wandelen.
    Maar ik geef toe: ook daarvoor bestaat geen evidence.

  • M.J.H. Weel-Schmeits

    arts,

    Het artikel van van Loon / Grotenhuis / Weinans en Soeterbroek in MC 31 / 32 van 01-08-2013, is mij uit het hart gegrepen. Uit mijn ervaring als consultatiebureau arts voor zuigelingen, zie ik dat de problemen al beginnen bij de jonge zuigeling. Ik z...ie ouders lopen met een kind van enkele weken oud, dat in een draagzak hangt vóór de buik van de moeder. Het kind hangt dan verticaal met gestrekte benen. Voor een kind van die leeftijd een volkomen onfysiologische houding. Een draagzak is geen orthopedisch korset. Ook zonder veel medische kennis besef je dat de wervelkolom van zo´n kind veel te zwaar wordt belast. Het skelet van een jonge zuigeling bestaat geheel uit kraakbeen en de rugspieren zijn onvoldoende ontwikkeld, om vervormingen, door de inwerking van de zwaartekracht, te voorkómen. Zelf heb ik ouders deze manier van dragen altijd nadrukkelijk ontraden.
    Kinderen van 5-6 maanden worden door de moeder pontificaal in een zithouding op de onderzoekstafel geplant. “Gaat hij al uit zichzelf zitten?” vraag ik. “Nee” is het antwoord. Het kind hangt voorover gezakt op de tafel. Wat een verschil met het grote gezin waarin ik ben opgegroeid, en met mijn eigen kinderen. Een kind gaat zélf zitten als het er aan toe is. En zit dan meteen fier rechtop. Zijn spieren zijn dan sterk genoeg om geen overmatige druk meer op de wervelkolom uit te oefenen. De moeder van nu moet accepteren dat een gezond kind uit zichzelf gaat zitten. Daar heeft het geen hulp bij nodig. Als de moeder het kind steeds in de zithouding brengt is er sprake van passief zitten. Het spier-skeletstelsel is nog niet aan zitten toe. Mogelijk ligt hier al de basis voor het ontstaan van de gameboy-generatie?
    Is het onwetendheid of ongeduld waarom de huidige generatie jonge moeders niet gewoon afwacht tot hun kind uit zichzelf gaat zitten? Moeten de consultatiebureaus hier niet veel actiever worden?

  • M.E. Haasnoot-Smallegange

    arts Maatschappij en Gezondheid, bestuurslid , ZUTPHEN

    In het artikel wordt aandacht gevraagd voor houding en bewegen met voorbeelden uit de geschiedenis zoals heilgymnastiek, de adviezen van Maria Montessori en het onderzoek van Schobert uit de jaren ‘60. Aandacht voor een goede houding is er ook in de ...geschiedenis van de jeugdgezondheidszorg. Rond 1910 discussieerden de eerste schoolartsen bijvoorbeeld over de zithouding, met dezelfde argumenten als collega Van Loon. Voorstanders van het actieve zitten (voorop de stoel, zonder te leunen) pleitten voor schoolbanken zonder leuning, om scoliose te voorkomen. Tot in de jaren ’80 adviseerden de jeugdartsen over schoolmeubilair om verkeerde zithouding door te kleine of te grote stoelen tegen te gaan.
    Met kennis van de geschiedenis en inzichten uit het heden heeft de jeugdgezondheidszorg zich ontwikkeld tot meer professionele (evidence based) en uniforme zorg(volgens landelijke richtlijnen). De richtlijn Scoliose uit 2003 zal aangepast moeten worden aan nieuwe wetenschappelijke inzichten (twijfels over vroegtijdige brace-behandeling van idiopatische scoliose) en nieuwe werkwijzen van de jeugdgezondheidszorg (waar routinematige screening plaats maakt voor triage en onderzoek op indicatie).
    Goed dat in het artikel gewezen wordt op de sociale omgeving! Vooral samen met ouders, leidsters uit kinderopvang en (vak)leerkrachten kan de jeugdarts veel betekenen bij het stimuleren van houding en beweging.

  • W.J. Duits

    Bedrijfsarts, HOUTEN

    Een heel goed initiatief. Kijk om je heen in een willekeurige winkelstraat, kijk voor de lol eens hoeveel mensen rechtop lopen. Het zijn uitzonderingen. Het merendeel van de mensen loopt licht voorover gebogen met opgetrokkene schouders, ze "hangen"i...n hun gewrichten. De meeste mensen slenteren, je ziet zelden mensen die nog in een stevige verende tred wandelen. In mijn woonplaats heb je de jaarlijkse avondvierdaagse, zelfs dat heeft meer weg van een middagje winkelen, dan dat er stevig wordt doorgelopen in een goede houding.Dus mijn pleidooi voor goed leren wandelen, rechtop, met een ferme tred en niet van dan geschuifel met een "vraagteken" houding. Maar ook een pleidooi voor het ook goed leren hardlopen, die slechte gebogen houdingen zie ik ook vaak bij de hobbie hardlopers, dat geeft ook onnodige kniebelastingen en gewrichtsproblemen, hardlopen vergt ook een goede houding, anders is het goed voor hart- en bloedvaten, maar moordend voor de gewrichten.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.