Donatie na euthanasie kan vaker dan gedacht
Weefsel- of orgaandonatie bij euthanasie ter sprake brengen is een ethisch dilemma
3 reacties
Weefsel- en orgaandonatie kan ook na euthanasie. Zelfs bij kanker en andere ernstige aandoeningen. Het is evenwel niet prudent dat de behandeld arts zelf de optie aankaart voor het overlijden.
Tijdens het congres ‘De dokter en de dood’ zei Denker des Vaderlands René ten Bos: ‘Het gaat er tegenwoordig niet alleen meer om dat je goed leeft, het gaat er ook om dat je goed sterft.’ In 2014 al stond professor Suzanne van de Vathorst in haar oratie stil bij de vraag wat goed sterven is: ‘Aangekondigd sterven, enige controle van de patiënt, een spirituele component, en niet te veel pijn of ander lijden. (...) Er treedt mogelijk zelfs nog persoonlijke groei op. En men vindt het mooi als je sterft zoals je hebt geleefd.’ Goed sterven impliceert dus ook een vorm van eigen regie bij het levenseinde, bijvoorbeeld in de vorm van een verzoek tot euthanasie.
De laatste jaren is het aantal verzoeken om euthanasie sterk toegenomen. Zo’n verzoek komt van iemand die ondraaglijk en uitzichtloos lijdt, en geen redelijke alternatieven heeft. Verder zoekt de patiënt vaak naar zelfbeschikking, waardigheid en zingeving. Anders dan bij een onverwacht overlijden is er dan een bijzondere kans voor de patiënt om in de context van het naderende overlijden te overwegen of weefsel- of orgaandonatie mogelijk is. Patiënten realiseren zich vaak niet dat ze, ondanks hun vaak ernstige en/of kwaadaardige ziekte toch in aanmerking kunnen komen voor deze vorm van biologische filantropie. Deze manier van zingeving bij het overlijden is voor veel patiënten een perspectief dat helaas vaak onderbelicht blijft. Voorafgaand aan het overlijden zijn er vaak meerdere gesprekken met de behandelend arts. In de context van het euthanasieverzoek vinden artsen het vaak bezwaarlijk om eventuele weefsel- of orgaandonatie met de patiënt te bespreken. Hierdoor zou, gezien de afhankelijke relatie tussen arts en patiënt, de vrijblijvendheid van het euthanasieverzoek in het geding kunnen komen.
Deze manier van zingeving bij overlijden blijft vaak onderbelicht
Weefseldonatie
In Nederland wordt euthanasie in meer dan 80 procent van de gevallen door de huisarts verricht bij de patiënt thuis. Dat heeft praktische implicaties voor weefseldonatie, maar het hoeft geen belemmering te zijn. Oogweefsel, huid, hartkleppen, bepaalde bloedvaten en bot- en peesweefsel komen in aanmerking voor donatie. Bij een gemetastaseerde kwaadaardige ziekte is bijvoorbeeld vaak nog corneadonatie mogelijk. Na een medische screening met een standaardvragenlijst volgt overleg met de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). Als de donor wordt goedgekeurd kan de euthanasie gewoon thuis plaatsvinden. Na het overlijden moet het stoffelijk overschot binnen zes uur worden gekoeld in een mortuarium, ziekenhuis of uitvaartcentrum waarna de weefsels worden uitgenomen. Dit wordt georganiseerd door medewerkers van de NTS. (Tabel 2 geeft de cijfers over weefseltransplantatie in Nederland.)
Orgaandonatie
Sinds enkele jaren is het na euthanasie mogelijk om naast weefsels ook organen te doneren. In 2012 werd in Nederland voor het eerst zo’n procedure uitgevoerd. Organen moeten echter zeer kort na het overlijden worden uitgenomen. De eisen aan de orgaandonoren zijn strikter, maar zijn de laatste jaren verruimd door verbeterde kennis en techniek. Daardoor kan beter tegemoet worden gekomen aan de toegenomen vraag naar organen. Organen die na euthanasie geschikt zijn voor donatie zijn de nieren, longen, lever en alvleesklier. Donatie van het hart na euthanasie is (nu nog) niet mogelijk. De patiënt moet vooraf worden gescreend, onder andere met (eventueel thuis afgenomen) bloed- en urineonderzoek. Er volgt een nauwkeurige afstemming tussen de uitvoerende (huis)arts, medewerkers van het ziekenhuis, een transplantatiecoördinator, de forensisch arts en de officier van justitie. De euthanasie vindt vervolgens in het ziekenhuis plaats, in principe door de eigen behandelende (huis)arts. Na constatering van vijf minuten polsloosheid, bewusteloosheid en afwezige ademhaling wordt de dood vastgesteld en wordt de donor naar de operatiekamer gebracht voor het uitnemen van de organen. Tot op heden is in Nederland 46 maal een orgaandonatie na euthanasie uitgevoerd. (De aantallen orgaandonatie en -transplantaties in Nederland staan in tabel 3.)
Belastend
Hoewel de voordelen voor de ontvangers van de weefsels en organen duidelijk zijn, zijn er ook enkele voorbehouden.
Het zorgvuldig uitvoeren van euthanasie vraagt veel van de arts. Door de donatie komt daar nog een grote psychische, praktische en administratieve taak bij. Het kan voor de arts die euthanasie uitvoert – en die de patiënt vaak al jaren kent – als te belastend worden ervaren om daarnaast nog zorg te dragen voor een correcte uitvoering van weefsel- of orgaandonatie.
Donatie na euthanasie is niet in alle Eurotransplant-landen juridisch toegestaan. Daarom worden deze organen alleen aangeboden aan ontvangers uit landen waar dit wel is toegestaan: Nederland, België en Luxemburg.
Je wilt voorkomen dat een patiënt de optie in overweging neemt vanwege de goede relatie met zijn behandelaar
Brochure
In de huidige richtlijn staat nadrukkelijk dat een medisch professional (bijvoorbeeld huisarts) alleen op initiatief van een patiënt informatie geeft over mogelijk donorschap.1 Dit omdat er geen sprake is van een gelijkwaardige relatie tussen behandelaar en patiënt en je wilt voorkomen dat een patiënt de optie in overweging neemt vanwege de goede relatie met zijn behandelaar.
Het is wel voorstelbaar dat een patiënt, die zo intensief bezig is met zijn levenseinde, op de hoogte wil worden gebracht van de mogelijkheid van donatie na euthanasie. Informatie hierover zou op een neutrale manier gegeven kunnen worden door een brochure of mediacampagne van een onafhankelijk instituut. Daarmee kan de vraag tot donatie na euthanasie op een goede manier onder de aandacht worden gebracht in deze complexe en kritische fase bij het levenseinde van de patiënt.
auteurs
dr. Stefan Haensel, uroloog Franciscus Gasthuis & Vlietland, SCEN-arts, Rotterdam, lid Beleidscollege SCEN, Utrecht
dr. Nichon Jansen, senior onderzoeker, Nederlandse Transplantatie Stichting, Leiden
dr. Jacob de Boer, medische staf Eurotransplant, Leiden
dr. Erwin Kompanje, klinisch ethicus intensive care volwassenen, Erasmus MC, Rotterdam
contact
shaensel@gmail.com
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten
1. Orgaandonatie na euthanasie. Deel 1: instructies voor de praktijk. Nederlandse Transplantatiestichting: Leiden, 2017.
Download dit artikel
P. D. F. Frijns
Specialist ouderengeneeskunde en SCEN-arts, Maastricht
Collega Wannee, forensisch arts, stelt voor om praten over donatie na euthanasie bij de SCEN-arts neer te leggen. Een slecht plan. Een SCEN-arts is geen donatiedeskundige. Een SCEN-arts hoort onafhankelijk te zijn en komt door behandelzaken aan te ka...arten in een behandelrol. Verder heeft de gemiddelde SCEN-arts met drie of vier consulten tijdens de dienst de handen vol en is er geen ruimte om nog meer taken uit te voeren.
Praten over donatie aan de hand van eerder gepubliceerde (concept?)richtlijnen hoort bij de behandelende arts die de patient al jaren kent en zou moeten weten van de donatiewens.
Peter van Rijn
huisarts n.p., Rheden
`Brengt het welbeschouwd niet met zich mee dat een oeroude droom in vervulling gaat : de definitieve sociale integratie van de dood? Aan gene zijde van de grens wachten niet langer onbekende machten , maar een voortdurend nuttige inzet voor de gemeen...schap waarin we hebben geleefd hebben .In plaats van de kille stilte van het mortuarium wacht een werkplaats waar geproduceerd en onderzoek verricht wordt ,net als op zoveel plaatsen in de maatschappij. De reukloze ,steriele dood in de koelkamer van de terminaalstations - is dat niet de betekenis van de moderne dood in de juiste zin van het van het woord? Iedereen gaat dezelfde weg;het is dan niet langer zo dat sommigen naar de crematoria gaan en anderen in de grond. We worden allemaal vermalen en verpulverd , uitgestrooid over de geweldige akker van de samenleving,om deze te voeden .Is dat niet een veel aardiger en zinvoller toekomstbeeld dan vernietiging door vuur of een langzaam rottingsproces? Ik zou denken van wel .` Dit citaat uit `De Moderne dood `van Carl-Henning -Wijkmark[ p.87] geeft exact aan dat deze utilitaristische toekomstvisie uit 1978 nu blijkbaar is uitgekomen: iedereen euthanasie in het ziekenhuis ,waarna productiewerkplaatsen letterlijk alles kunnen verwerken voor hergebruik. Komt ons dat eigenlijk niet erg bekend voor vanuit een eerdere periode ?
Erik Wannee
forensisch arts, Apeldoorn
Ik verneem, als ik als forensisch arts / lijkschouwer tijdens de lijkschouw spreek met nabestaanden wel regelmatig dat de overledene volgens hen achteraf gezien waarschijnlijk wel zou hebben willen doneren, maar dat iedereen er van uit was gegaan dat... donatie geen optie was vanwege de euthanasie. Er is op dat punt dus nog veel onbekendheid.
Een idee komt bij mij op: Het is inderdaad vanwege de relatie tussen de euthanaserend (huis)arts en de patiënt niet zo wenselijk om donatie uit eigen beweging aan te kaarten. Alhoewel ik het niet per se onethisch zou willen noemen.
Maar misschien zou de SCEN-arts hierin wel een rol kunnen krijgen? Een scen-arts staat wat verder van de patiënt af en is bij uitstek getraind om dit soort gesprekken te voeren. Bovendien kan deze ook meer dan een behandelaar ingelicht zijn in de mogelijkheden en onmogelijkheden van donatie bij euthanasie. Bijkomend voordeel is dat de eigen arts zich dan geheel op de euthanasie kan richten, en dat de scen-arts in voorkomende gevallen de regie kan nemen v.w.b. het donatie-aspect.