Laatste nieuws
Wetenschap

De donkere kant van de verantwoording

2 reacties

Econoom Erik Renkema onderzocht de verantwoordingscontext waarbinnen medisch specialisten werken. Conclusie: het risico op een mogelijke aanklacht heeft ook negatieve effecten. Een simpele oplossing is er niet.

Het komt uit onverwachte hoek, het promotieonderzoek van Erik Renkema. De econoom onderzocht attitude en gedrag van medisch specialisten in de context van publieke en professionele verantwoording. Voor economen is het gedrag van mensen binnen organisaties relevant. ‘Verantwoording afleggen is binnen de gezondheidszorg heel belangrijk, en staat al jaren in de belangstelling. Vandaar mijn interesse.’

De verantwoordingscontext waar Renkema op doelt, betreft de procedures die instanties en patiënten kunnen beginnen via tucht-, civiel- of strafrecht. Renkema: ‘Er is veel bekend over wat incidenten met zorgverleners doen, wat voor effecten dat heeft op hun werk en hun welzijn. Zo worden zorgverleners die betrokken zijn bij incidenten tegenwoordig als second victims gezien. Ik heb onderzocht wat puur dat werken in de context van een potentiële aanklacht met je doet.’

Daarvoor sprak Renkema uitgebreid met 31 medisch specialisten, van zowel snijdende als beschouwende specialismes. Daarbij ging hij onder meer in op hun houding ten opzichte van een potentiële aanklacht, en de samenhang met hun gedrag. Hij vond twee qua omvang ongeveer gelijke groepen: de bezorgde groep, die meer negatieve gedachten en emoties had over een aanklacht, en de minder bezorgde groep, die minder negatief over een aanklacht dacht. De verdeling man/vrouw, academisch/perifeer was over beide groepen ongeveer gelijk. Wel was er verschil tussen de groepen in het aantal jaren ervaring (hoe meer, hoe minder vaak bezorgd) en het al dan niet hebben meegemaakt van een aanklacht (indien ja: vaker bezorgd).

Een grotere groep specialisten vroeg hij vragenlijsten in te vullen, 214 van hen reageerden. Hij vroeg hen naar emoties over terechte aanklachten (waarvan bijvoorbeeld sprake was bij een fout of nalatigheid) en over onterechte aanklachten (waarbij bijvoorbeeld geen sprake was van incorrect handelen). Renkema: ‘Wat mij verraste was dat ook artsen die meer bezorgd zijn over een onterechte aanklacht meer defensief handelen. Een onterechte aanklacht roept angst, stress en piekeren op bij medisch specialisten. Bij de terechte aanklacht zijn dat meer schuld, schaamte, woede en een gevoel van onrecht. Degenen die meer kwaadheid en een gevoel van onrecht beschreven, geven aan ook defensiever te handelen.’ De verklaring voor het gevoel van onrecht dat juist speelt bij een terechte klacht, zoekt Renkema in het feit dat artsen het mogelijk niet terecht vinden dat fouten worden gecriminaliseerd en als nalatig gedrag worden gezien.

Defensief handelen – meer diagnostiek aanvragen, hoogrisicopatiënten vermijden – was niet het enige gedrag dat de artsen vertoonden binnen de context van verantwoording. Andere gedragingen zijn bijvoorbeeld afschuiven van verantwoordelijkheid, maar ook advies en feedback aan collega’s vragen. Lang niet al het gedrag draagt bij aan een grotere patiëntveiligheid of betere kwaliteit van zorg, concludeert Renkema: ‘Specialisten streven drie hoofddoelen na met hun gedrag in deze context. Eén daarvan is in lijn met de doelstellingen van het verantwoordingssysteem in de zorg: verbeteren van de zorg door risico’s te verminderen en bevestiging te vragen aan collega’s. De andere hoofddoelen zijn de bescherming van het eigen welzijn en stressvermindering, en het beschermen van de eigen reputatie. Veel gedragingen die deze doelen nastreven, zijn niet in lijn met de doelstellingen van het verantwoordingssysteem.’ Een simpele oplossing om deze gedragingen te verminderen is er niet, zegt Renkema: ‘Alle partijen zullen dat gezamenlijk op moeten pakken, zowel bestuurders als politici, de zorgprofessionals zelf én de patiënten.’ Hoe dan ook kunnen deze resultaten een les zijn voor politici die de zorg meer regels willen opleggen: ‘Wees je ervan bewust dat verantwoording moeten afleggen een donkere kant heeft.’

Professionals’ attitude and behavior in an accountability context: the physician’s case, promotie Erik Renkema, Rijksuniversiteit Groningen, 30-11-2017
lees ook
werk Wetenschap Tuchtrecht veiligheid verantwoordelijkheid professionaliteit
  • Sophie Broersen

    Sophie Broersen was journalist bij Medisch Contact van 2008 tot 2021. Na haar studie geneeskunde en huisartsopleiding ging zij als journalist aan de slag. Bij Medisch Contact schreef zij over geneeskunde en zorg in de volle breedte: van wetenschap tot werkvloer, van arts-patiëntrelatie tot zorg over de grens. Samen met de juristen van de KNMG becommentarieerde zij tuchtzaken. Na haar journalistieke carrière is zij in 2021 weer als arts gaan werken.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Cornelis Bruijninckx

    chirurg, Rotterdam

    Twee kenmerken maken medisch fouten bijzonder waardoor verantwoordelijkheid ervoor nemen zwaar wordt. Allereerst zijn de gevolgen ervan voor de patiënt (en diens familie) niet zelden afschuwelijk. Jezelf verantwoordelijk houden voor zo’n drama is voo...r elke arts verre van aanlokkelijk. Voorts zijn artsen beducht voor hun reputatie en dus zeer gevoelig voor reputatieschade. Daarbij hebben zij van zichzelf vaak een hogere dunk dan zij, objectief beschouwd, verdienen. Daarnaast kan de medisch specialist na een zeer langdurige opleiding (13-14 jaar) uitsluitend dat specifieke vak uitoefenen. Als hij er dan pas achter komt dat het niets voor hem is, valt het niet mee om voor een totaal ander vak te kiezen. Vanuit jezelf als arts verantwoordelijkheid nemen voor (mogelijk) foutief handelen toe te geven, valt nog vele malen zwaarder wanneer collega’s besmuikt of zelfs met leedvermaak reageren of lijken te reageren.
    Daarom moeten artsen tijdens hun opleiding getraind worden in het vóórkomen en voorkómen van schadelijke gevolgen van behandelingen, en van mogelijke vormen van nalatig en onzorgvuldig handelen. Voorts moeten zij leren mogelijke fouten te bespreken met collega’s (bij voorkeur in afdelingsbesprekingen) en eerlijk maar empathisch te reageren op collega’s die hun mogelijke fouten voorleggen. Lijkt er onzorgvuldig gehandeld, dan moet dit, vanuit een empathisch bezorgd gemoed betreffende de collega en diens patiënt, worden benoemd. Daarbij dient een route uitgestippeld te worden die erop gericht is de patiënt en diens familie eerlijk voor te lichten en de schade voor de patiënt zoveel mogelijk te beperken. Voorts moeten de collega’s zich met de betrokkene collega buigen over de omstandigheden waaronder dit handelen heeft plaatsgevonden en hoe onnodige reputatieschade van de betrokken collega voorkomen kan worden. Dat alles lijkt mij, vooral met gebruik van rollenspel, goed aan te leren professioneel gedrag.

  • W.J. Duits

    Bedrijfsarts, Houten

    Het zou interessant zijn om te zien hoe de verantwoordingssystemen defensief gedrag uitlokken. Want defensief reageren is een gedrag dat wordt versterkt door een gevoel van onveiligheid. Hoe veilig zijn de verantwoordingssystemen? Hoe zorgvuldig word...t er mee omgegaan? Met dit laatste bedoel ik vooral de wijze waarop verantwoordingssystemen en schadeclaims interfereren.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.