Laatste nieuws
recyclen

‘De deur dicht voor disposables’

MCL streeft naar de helft minder ziekhuisafval in 2030

1 reactie

Mark van der Zouw
Mark van der Zouw

In Medisch Centrum Leeuwarden wordt hard gewerkt om de berg ziekenhuisafval te verkleinen. Van wegwerp naar hergebruik, is het motto. Er hangt veel af van artsen als een ziekenhuis wat aan het afval wil doen.

Perscontainers die het volume uit het huishoudelijk afval en oud papier knijpen om zo min mogelijk ruimte in beslag te nemen. En vacuümdichte plastic vaten, waar lichamelijke resten of met lichaamsvocht bevuilde materialen in eindigen. Die vullen het ‘goederen­hof’ op de begane grond van het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL). Dagelijks rijden vrachtwagens van een afvalinzamelaar af en aan om die containers en vaten op te halen.

Het merendeel van al dat vuilnis is bij elkaar gesprokkeld door artsen, verpleegkundigen en ander personeel, die het dagelijks deponeren in een van de ‘reststoffeneilanden’ die elke afdeling in het Friese ziekenhuis heeft: een ruimte vol verschillende afvalbakken en -containers. Posters leggen er uit welk afval waar in moet. Aan die scheidingsregels houden medewerkers zich over het algemeen goed, is de ervaring van beleids­adviseur duurzaamheid/mvo (maatschappelijk verantwoord ondernemen) Omayra Nooitgedagt van het MCL.

Nooitgedagts dagen draaien om het verduurzamen van de zorg in het Friese ziekenhuis: behalve met afvalvermindering, -scheiding en -recycling houdt ze zich ook bezig met andere zaken zoals energie-efficiency, duurzaam bouwen en duurzaam inkopen. Het streven van het ziekenhuis is dat per 2030 de helft minder ziekenhuisafval de twee MCL-locaties in Leeuwarden en Harlingen verlaat dan in 2020.

Het grootste deel van het Nederlandse zieken­huisafval eindigt ongesorteerd in de verbrandingsoven

Verbrandingsoven

Op dit moment telt de jaarlijkse ‘afvaloogst’ van MCL nog op tot een kleine 800 duizend kilo. Die ziekenhuisafvalberg is op te delen in verschillende cate­gorieën, zoals glas, oud papier, grof en chemisch afval en voedselresten (‘swill’, in afval­termen). Of ‘vertrouwelijk papier’, dat in aparte, afgesloten containers moet worden ingezameld. Dit afval kan allemaal worden gerecycled door afvalverwerkers nadat dit het ziekenhuisterrein heeft verlaten per vuilniswagen.

Maar het grootste deel van het Nederlandse ziekenhuisafval eindigt ongesorteerd in de verbrandings­oven van afvalver­werkers – die in het beste geval stroom opwekken tijdens die verbranding. Dat roemloze einde gloort nu voor gemiddeld 80 procent van het ziekenhuisafval, weet afvaladviseur Lars Backx. Backx werkte jarenlang in die functie voor het Radboudumc, maar doet dit nu als zelfstandige voor zorginstellingen, onder de klinkende naam AfvalBackx. Zijn missie is ‘zoveel mogelijk grondstoffen redden van het grondstoffen­crematorium. Want wat daar ingaat, komt nooit meer terug.’

Mark van der Zouw
Mark van der Zouw

Menselijke resten

De een na grootste stroom van dat nog ongerecyclede ziekenhuisvuilnis is het zogenaamde specifiek ziekenhuisafval, ook wel aangeduid als medisch, risicohoudend afval. ‘Menselijke resten die vrijkomen bij een ingreep, zoals bloed, weefsels, ledematen, placenta’s’, somt Backx op. Maar ook materialen waar bloed of ander lichaamsvocht op is gekomen. Alle Nederlandse ziekenhuizen laten dat afval, dat gemiddeld zo’n 10 procent van hun vuilnis vormt, in gesloten vaten afvoeren naar de Dordrechtse, hierin gespecialiseerde verwerker Zavin, die dit ‘met vat en al verbrandt’, aldus Backx.

De grootste bult is ongesorteerd restafval oftewel niet-specifiek ziekenhuisafval, dat volgens Backx al gauw zo’n 70 procent van de totale ziekenhuisresten vormt. Daar zitten zaken in als ‘incontinentiemateriaal, heel veel koffiebekertjes en alles wat verder vrijkomt bij de behandeling van patiënten’. Die behandelresten bestaan uit vooral heel veel wegwerpmateriaal, aldus Nooitgedagt en Backx – alhoewel zij in hun jargon liever spreken van ‘disposables’, en hun herbruikbare tegenhanger ‘reusables’.

‘De rijkelijke toepassing van disposables is ook een beetje gemakzucht’

Disposables

Nooitgedagt is stellig: de oplossing voor het afvalprobleem van ziekenhuizen ligt bij ‘de overstap van disposables naar reusables’. Daarom gaat wat haar betreft ‘de deur dicht voor disposables, tenzij het echt niet anders kan vanwege veiligheid’. De rijkelijke toepassing van disposables is er onder andere ingeslopen onder invloed van infectiepreventie, denkt Nooitgedagt. ‘Het is ook een beetje gemakzucht. Want je hoeft bij instrumenten niet te controleren of de sterilisatie goed is verlopen.’ Disposables zijn verleidelijk vanwege een constante kwaliteit, aldus Backx. ‘Maar ik denk dat daarin is doorgeslagen. Als je het goed inregelt, kan dat ook met reusables.’

Ziekenhuizen hebben volgens Backx verder last van het feit dat veel medische hulpmiddelen verpakt zitten in onrecycle­bare, samengestelde verpakkingen, gemaakt van papier plus plastic. En van ‘omverpakkingen’: extra verpakkingslagen. En van de kilo’s piepschuim en wegwerpkoelelementen waar medicatie mee wordt aangeleverd.

Duurzaamheid is echter ‘niet vrijblijvend meer’, zegt Nooitgedagt, dus moet een ziekenhuis hier wat mee. In haar beginjaren bij MCL, ruim twintig jaar geleden, ‘was het trekken en duwen aan de zorgprofessionals’. ‘Die waren niet met duurzaamheid bezig, maar met hun corebusiness van zorg leveren. Maar je ziet er beweging in komen. Het verspreidt zich als een olievlek, zeker bij de jongere generatie artsen en verpleegkundigen. Nu trekken en duwen zij aan mij. Vragen ze aan mij of ze iets kunnen doen aan de hoeveelheid afval die op een ok vrijkomt. Zo gaat de bal rollen.’

Weerstand

Af en toe loopt ze tegen wat weerstand aan. Zoals de gynaecoloog die niet gelukkig was met de herbruikbare specula die waren ingevoerd. ‘Deze konden niet goed warm worden gemaakt, en zouden duurder zijn, en een disposable zou beter zijn voor de patiënt.’ In zo’n situatie valt Nooitgedagt terug op onderzoek. ‘Dan kijken we of zo’n speculum te verwarmen is, en onderzoeken we of het reusable alternatief wel degelijk duurzamer is en wat het totale kostenplaatje is. Soms moeten we even wat tegengas geven.’

Trots noemt Nooitgedagt voorbeelden van wat het MCL al doet om de afvalberg te verkleinen en het recyclebare aandeel te vergroten. Zo is er het project ‘Circulaire ok’. Nooitgedagt: ‘De gigantische afvalberg van ziekenhuizen heeft veel te maken met het vele disposable textiel dat in ok’s wordt gebruikt, van steriele operatie- en isolatiejassen tot papier om de patiënten mee af te dekken. Wij bekijken hoe we dat kunnen omzetten naar reusable alternatieven.’ De operatie­dekens die MCL-patiënten warm houden, zijn inmiddels van het herbruikbare soort.

Oplegpapier van de MCL-behandelbanken gaat tegenwoordig bij de stapel oud papier, mits vrij van lichaamsvloeistoffen gebleven. Icd’s, pacemakers en kathetertips worden apart ingezameld omdat ze ‘schaarse grondstoffen’ bevatten. En MCL-artsen gebruiken herbruikbare GlideScope-blades bij bijvoor­beeld longonderzoek. ‘Heel dure instrumenten die je anders weggooit’, verzucht Nooitgedagt bij die gedachte.

Hartplastic: van afval naar gipsspalk

Interventiecardioloog Joost Haeck en cardioloog Steef Sinkeler uit het Medisch Centrum Leeuwarden hebben een plan bedacht om wat te doen aan de plastic afvalberg die vrijkomt bij hun hartoperaties. Via stichting Hartplastic werken ze, met hart­katheterisatie­laboranten en Radboudumc-cardioloog Robin Nijveldt, aan de mogelijkheid om dat plastic beter te scheiden en te hergebruiken. Hun idee is om het te laten shredden tot granu­laat dat een ziekenhuis met een eigen 3D-printer tot nieuwe producten kan verwerken, zoals gipsspalken of pillendoosjes. Het project is nog in de beginfase.

Gerepareerd

Sinds twee jaar wordt een groot deel van afgekeurde instrumenten gerepareerd. Operatie-instrumenten die niet meer aan de norm voldoen, worden omgesmolten. Van dat materiaal worden ‘nieuwe medische instrumenten, spoelsystemen en onderdelen’ gemaakt. Het ziekenhuis werkt mee met een pilot om staplers, die onder andere bij endoscopieën worden benut, te recyclen. Verder bekijkt het MCL met het Radboudumc of instrumenten die nu nog in hun geheel bij het medisch risico­houdend afval belanden, modulair ontworpen kunnen worden. Nooitgedagt: ‘Zodat je na gebruik alleen het deel dat in aanraking is gekomen met een patiënt weg hoeft te gooien.’

Verpakkingsfolie dat om magazijndozen zit wordt gescheiden, net als lege plastic flessen waar steriel water in zit, dat onder andere op de ic wordt gebruikt. Ook er zijn vergevorderde plannen om plastic reststromen meer te scheiden. ‘En we gaan binnenkort starten met een pilot met het toepassen van cellulose, dus papier, als inpakmateriaal op de centrale sterilisatie­afdeling.’

Verspilling van eten is ook onder de loep genomen. Het zieken­huis ging over op een ander voedings­concept, met menu’s toegespitst op het dieet van patiënt­groepen, en een keuzemenu dat de kans vergroot dat de bordjes worden leeggegeten. En het MCL probeert spillage van medicijnen tegen te gaan, bijvoorbeeld door medicijnen van thuis door te laten gebruiken bij kortdurende opnames.

Mark van der Zouw
Mark van der Zouw

Ondergeschoven kindje

Backx ziet nog ‘veel verschil tussen ziekenhuizen onderling’ wat betreft aandacht voor hun afvalberg. ‘Alles moet hygiënisch en veilig, dan is het afvalprobleem een ondergeschoven kindje. En het is ook moeilijk, met die ingewikkelde afval­stromen.’ Of een ziekenhuis wat wil doen aan het afvalprobleem, hangt in grote mate af van bestuurders of medewerkers die initiatief nemen. Bij de parlementaire behandeling van de VWS-begroting dit najaar was er nog geen Kamermeerderheid te vinden voor een motie die een jaarlijks groeiend, verplicht percentage bepleitte voor recycling van ziekenhuisafval.

Behalve dat het beter is voor de aarde, kan afhankelijkheid een drijfveer zijn om van wegwerp naar hergebruik over te stappen, schetst Nooitgedagt. ‘Veel disposables komen uit andere landen. Het mondkapjestekort in coronatijd heeft een andere manier van denken gebracht.’ En natuurlijk zijn er financiële drijfveren. Zo is het specifieke ziekenhuisafval goed voor bijna de helft van de afvalinzamelingskosten die een zieken­huis maakt, zegt Backx. Een umc is volgens hem ‘jaarlijks al snel een half miljoen euro’ kwijt aan afvalinzameling, los van de personele kosten.

‘Werken aan het milieu kost eerst geld’, weet Nooitgedagt. ‘Maar je kunt je investeringen terugverdienen. En investeren in milieu betekent ook werken aan veilige zorg, aan goede kwaliteit van zorg.’ Bovendien loopt een ziekenhuis dat geen actie onderneemt de kans dat de rekening alleen maar hoger wordt. ‘Door klimaatdoelstellingen zal de CO2-heffing alleen maar toenemen.’

‘Alles moet hygiënisch en veilig, dan is het afvalprobleem een ondergeschoven kindje’

Belangrijke stem

Artsen zijn de groep ‘die je nodig hebt en waarvan veel afhangt’ als je de afvalstromen wilt verduurzamen, zegt Backx. ‘Artsen kunnen kijken naar hun eigen protocollen. Zijn er echt voor elk proces nieuwe handschoenen nodig? Instrumentarium voor ingrepen wordt in gesteriliseerde sets verpakt. Een arts pakt snel de meest uitgebreide set, maar kijk naar wat je echt nodig hebt.’

Het belangrijkste wat zieken­huizen kunnen doen, is een duurzaam inkoopbeleid hanteren voor hun hele instelling, zegt Nooitgedagt. ‘Dan staan alle neuzen dezelfde kant op.’ Zeker bij de aanbesteding en inkoop ‘kunnen artsen druk uitoefenen op producenten en leveranciers’, aldus Backx. ‘Artsen hebben een belangrijke stem daarbij. Zij weten welke spullen ze nodig hebben en hoe duurzaam ze die willen hebben. Bij heelkunde wordt veel gewerkt met schroefjes en plaatjes, die per stuk worden verpakt. Is dat nodig? Daar mag een medisch specialist iets van vinden. Dwing leveranciers reusables te leveren, andere verpakkingen te gebruiken, of zoek een andere leverancier. Een arts is dé persoon om iets voor elkaar te krijgen.’ 

Lees ook

duurzaamheid
  • Ilse Kleijne

    Ilse Kleijne-Thoonsen is journalist bij Medisch Contact, met een focus op opleiding, loopbaan en arbeidsmarkt.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • J.M. Keppel Hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    Wat een god initiatief.!

    Boeiend om te lezen over de 'vacuümdichte plastic vaten, waar lichamelijke resten of met lichaamsvocht bevuilde materialen in eindigen' die dan integraal verbrand worden, stel je voor dat is dus om het even simpel te zegge...n, poep, pies, vlees en botten, samen met tissues en gazen. Allemaal organisch afval.

    In de permacultuur wordt organisch menselijk afval (ontlasting en urine) in biotoiletten verzameld en na een jaar op een speciale composthoop in de aarde kan het gebruikt worden voor de bemesting van de planten. Misschien dat een pardigma shift nodig is om onze reflex "steriliteit steriliteit steriliteit eerst" en alles meteen wegpakken in vaccuum-dichte plastic zakken eens te herbeoordelen... is dat allemaal wel echt nodig, of zit er een enorm verborgen concept achter dat we dat zo doen....

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.