Laatste nieuws
L.J. Stolwijk
9 minuten leestijd
opnieuw actueel

Verkrachting als oorlogswapen

Dertigduizend urogenitale fistels behandelen in tien jaar

2 reacties
Panos Pictures/Hollandse Hoogte
Panos Pictures/Hollandse Hoogte
Dit artikel is gepubliceerd op 30 juni 2010. Denis Mukwege won de Nobelprijs voor de Vrede op 5 oktober 2018.

‘Dit moet stoppen!' De Congolese gynaecoloog Denis Mukwege wordt fel als het gaat over de oorlog in zijn land en de rol die de talloze gruwelijke verkrachtingen daarin spelen. Voor zijn jarenlange hulp aan de slachtoffers hiervan ontving hij op 18 juni de Van Heuven Goedhart-penning.

Trots neemt Denis Mukwege in de Beurs van Berlage de prijs, voor bijzondere hulp aan vluchtelingen, in ontvangst. Tijdens het begeleidende debat, overigens bezocht door vooral vrouwen, over het seksuele geweld in de Democratische Republiek Congo wordt er veel gesproken over de politieke dimensie van dit probleem. Maar ook, vooral op aansporing van de aanwezige gynaecologen, over de medische kant van het verhaal. Mukwege vertelt over zijn expertisegebied: urogenitale fistels veroorzaakt door seksueel geweld. De verwevenheid van een politieke oplossing op termijn en medisch ingrijpen hier en nu, is de belangrijkste boodschap die de Congolese arts wil uitdragen. Al tien jaar lang pleit hij bij politici voor een beëindiging van de gruwelijke wreedheden die als doel hebben om de vrouwen fysiek en psychologisch te verwoesten en daarmee de hele samenleving.Daags voor het debat vertelt dokter Denis Mukwege, een rustige, statige man, op het kantoor van Stichting Vluchteling bevlogen over ‘de vrouwen’. Daarmee bedoelt hij de vrouwen die hem als redder beschouwen en tientallen kilometers lopen om zijn ziekenhuis, het Panzi Ziekenhuis in Bukavu, te bereiken. De vrouwen van wie de genitale delen door rebellen worden gebruikt om macht te vergaren. Mukwege refereert graag naar hen als ‘de overlevers’ die hij al tien jaar lang, dag in dag uit, in Oost-Congo behandelt aan hun genitale verminkingen die zij opliepen door gewelddadige verkrachtingen.

Vrouwen worden niet alleen verkracht, ook hun genitaliën worden ernstig verminkt. Beeld: Sven Torfinn
Vrouwen worden niet alleen verkracht, ook hun genitaliën worden ernstig verminkt. Beeld: Sven Torfinn

Hij vertelt in ietwat onzeker Engels en schakelt af en toe in zijn enthousiasme ongemerkt over op het Frans. Als hij praat over de toekomst van Congo wordt hij fel: ‘Dit moet stoppen!’ Sinds 1996 strijden er namelijk verschillende rebellengroeperingen, onder andere uit Rwanda, om de macht over de mineralen waar Oost-Congo rijk aan is. Dit zijn diamanten, koper, zink en coltan. Het mineraal coltan is een belangrijke grondstof die gebruikt wordt in elektronische apparaten.

Belangrijk is ook hoe de vrouwen er psychologisch aan toe zijn

Toen Mukwege in 1999 als gynaecoloog een kraamafdeling opende met een operatiekamer voor keizersneden, bleek zijn eerste patiënt een slachtoffer van verkrachting. Intussen behandelt hij tien patiënten per dag en is hij een expert op het gebied van traumatische fistels. Voor Mukwege is het allerbelangrijkste aan de operatie het doel: ‘Als een vrouw constant urine en faeces lekt, verliest ze haar leven. Ze wordt door het dorp gestigmatiseerd, want het is bekend dat ze verkracht is, en er hangt ook nog een penetrante geur om haar heen. Door met een operatie alleen al die incontinentie te stoppen, gun je de vrouwen een nieuw leven en geef je hen hun waardigheid terug.’

Hoe ziet de intakeprocedure eruit?

‘Wij bieden de vrouwen onze hulp zonder uitzondering gratis aan. Bij aankomst in het ziekenhuis is de belangrijkste vraag wanneer ze precies verkracht zijn. Als dit minder dan 72 uur geleden is, krijgen ze direct een post-exposure profylaxe tegen hiv en medicatie om zwangerschap te voorkomen. Vaak wachten vrouwen echter tot ze symptomen krijgen en is het dus helaas te laat voor de profylaxe. Na de profylaxe wordt iedereen, na het geven van informed consent, onderzocht op soa’s en hiv.

Wat we bovenal willen weten, is hoe de vrouwen er psychologisch aan toe zijn. Als we dit aspect namelijk vergeten en ze direct medisch behandelen, kan het zijn dat ze een paar uur later zelfmoord plegen. Daarom is er een team van psychologen en social assistants die het traumaniveau van de vrouwen inschat op mild, gemiddeld of ernstig. Aan de hand daarvan gaan de vrouwen met een mild trauma bijvoorbeeld naar een praatgroep. Of ze gaan op een therapeutische wijze samen dansen, aansluitend bij onze cultuur. Door de therapie hoop je dat de vrouwen zich weer vrouw gaan voelen. Bij ernstiger traumaniveau gaan ze naar een psycholoog.

Om duizenden getraumatiseerde vrouwen zo adequaat mogelijk te helpen, is het noodzakelijk om verschillende therapieën te gebruiken.’

Een zaal in het Panzi Ziekenhuis voor vrouwen die het slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld.
Een zaal in het Panzi Ziekenhuis voor vrouwen die het slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld.

U onderscheidt verschillende ‘soorten’ genitale verminkingen.

Ja, iedere troep laat zijn eigen “signatuur” achter door op een bepaalde wijze de genitaliën te verminken. Dit kan zijn door plastic in brand te steken en de hete substantie tegen de intieme delen te drukken. Hiermee voorkomen de militairen dat vrouwen zich nog kunnen voortplanten. Rebellen gebruiken ook chemicaliën om de vagina en het rectum van binnenuit totaal te verwoesten. Vaak gebeurt dit bij meisjes van rond de twaalf jaar, te jong om te beseffen dat zo hun jeugd is afgepakt. Zij willen een volwaardige vrouw worden en die kans wordt hen nooit meer gegund. Een andere groep schiet vrouwen in de vagina. Als het slachtoffer het al overleeft zijn de urethra, de blaas, de vagina en de baarmoeder geëxplodeerd. We leggen dan allereerst een colostoma aan, doen een wondtoilet en proberen de blaas en het rectum te repareren. Wat dat betreft is het makkelijker als ze “enkel” met een bajonet bewerkt zijn, aangezien zo’n mes een rechte wond creëert. De obstetrische fistels ontstaan op een barbaarse manier. Meisjes worden mee het bos ingenomen als seksslaaf, totdat ze zwanger worden. Ze zijn nog te jong om te bevallen en hulp is niet voorhanden. Als de baby drie of vier dagen in het uitdrijvingskanaal blijft zitten, creëert de druk necrose van allerlei organen. Soms kunnen we proberen het te herstellen, maar dat is moeilijk. Deze ingrepen kunnen we nu eenmaal niet in een boek opzoeken. Ik heb tijdens mijn studie geleerd hoe ik een hysterectomie moet uitvoeren, hoe ik een cystokèle moet herstellen, hoe ik de blaas en het rectum moet repareren. Met die basiskennis ben ik gestart. Bij traumatische fistels bijvoorbeeld is de blaassfincter meestal intact, waardoor chirurgie deze vrouwen goed kan helpen. Maar zelfs nu nog hebben alle fistelexperts op de wereld moeite om een classificatie te maken. De fistels zijn niet goed met elkaar te vergelijken.’

Biedt u ook medische hulp buiten het ziekenhuis?

Ja, er zijn vrouwen die niet kilometers kunnen lopen naar ons ziekenhuis. Bij hen is zoveel vernietigd, dat ze nauwelijks nog vooruit kunnen komen. En, zoals ik al eerder uitlegde, het is enorm belangrijk om vrouwen binnen 72 uur te kunnen behandelen. Om die reden hebben we een mobiel team dat naar een ‘hot place’ trekt, waarvan we weten dat er milities actief zijn. Een dergelijk team bestaat uit een chirurg, een arts, een psycholoog, een social assistant en een verpleegkundige. Zij zetten een tijdelijke post op, waar vrouwen massaal op afkomen. De slachtoffers trekken een nummertje en wachten op een consult.’

Waarom noemt u de verkrachtingen een biologisch oorlogswapen?

‘De verkrachtingen zijn verworden tot het meest effectieve en goedkope oorlogswapen in Oost-Congo. Als militairen een dorpeling doodschieten, wordt die begraven en gaat het normale leven door. Door een vrouw publiekelijk op gruwelijke wijze te verkrachten, vlucht een hele gemeenschap uit schaamte weg van het dorp, op zoek naar anonimiteit. De mineralenbronnen liggen vrij en kunnen op die manier worden leeggeroofd.’

Oorlog in Congo

In Oost-Congo zijn sinds 1996 velerlei milities actief. Het nationale leger telt 30.000 militairen. Daarnaast zijn er nog eens 50.000 rebellen, uit binnenland en aangrenzende landen. Alle rebellengroepen doen aan verkrachtingen, in de meeste gevallen gangrape. Sinds 1996 zijn er naar schatting 200.000 vrouwen verkracht en 5,4 miljoen mensen in het conflict gestorven. De oorlog gaat nu vooral om de rijkdom aan mineralen, hoofdzakelijk coltan. Deze grondstof wordt gebruikt in elektronische producten, zoals mobiele telefoons en computers. Rebellengroeperingen uit Congo en buurlanden zoals Rwanda strijden om die bodemschatten. Import van aldus illegaal verkregen coltan door de Amerikaanse, Aziatische en Europese markten houdt financieel gezien het conflict in Oost-Congo in stand.

Moet het hoogste doel niet zijn om de verkrachtingen te voorkomen? Werkt u ook aan preventieve acties?

‘In de eerste jaren was ik in de war. Hoe kan iemand zulke wreedheden plegen? Waarom moet het zo publiekelijk? Pas later ontdekte ik dat het om de mineralen gaat, dat het een bewuste strategie is om macht te krijgen via de vrouwelijke genitale delen. Ik heb met president Kabila gesproken, met parlementsleden, maar het heeft geen nut. Nu focus ik me meer op de vrouwen zelf, probeer hen ertoe aan te zetten meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen toekomst. Net als de vrouwen in Liberia hebben gedaan, die besloten hun eigen lot te veranderen en kwamen aan de macht. (Inmiddels heeft Liberia een vrouwelijke president, red.) Ik hoop dat bij de Congolese verkiezingen in 2011 vrouwen veel zetels zullen veroveren en ook op regionaal niveau meer macht vergaren. Maar dan zullen de verkiezingen streng gecontroleerd moeten worden door de Verenigde Naties. En ook in andere opzichten zou de internationale gemeenschap veel meer dan nu haar verantwoordelijkheid moeten nemen. Miljoenen mensen zijn al gestorven, maar internationaal is er erg weinig aandacht voor.

Onverschilligheid over de Congolese vrouwen die een langzame dood sterven

Wat is belangrijker: burgers of economie? Ik geloof oprecht dat als de internationale gemeenschap economisch nadeel ondervond van deze oorlog, ze direct had ingegrepen. Nu sterven de Congolese vrouwen een langzame dood in stilte, omgeven door een wereldwijde onverschilligheid.’

Dr. Denis Mukwege

Dr. Denis Mukwege, 55 jaar, werkt als gynaecoloog in het Panzi Ziekenhuis in Bukavu, Oost-Congo. Hij studeerde geneeskunde in Burundi en vervolgens gynaecologie en verloskunde in Angers in Frankrijk. Hij is inmiddels expert op het gebied van traumatische urogenitale fistels. Hiervoor worden elke dag tien vrouwen behandeld, van wie 30 procent een gecompliceerde operatie moet ondergaan. Inmiddels, na tien jaar, heeft het ziekenhuis 30.000 vrouwen behandeld. Mukwege werd in 2008 gekozen tot Afrikaan van het jaar en ontving de UN Human Rights Prize. De Congolees ontving dit jaar van Stichting Vluchteling de Van Heuven Goedhart-penning, een geldprijs van 50.000 euro. Het is een onderscheiding die tweejaarlijks wordt uitgereikt aan iemand die zich op bijzondere wijze inzet voor vluchtelingen in zijn regio.

Weapon of War: de daders

Met de documentaire Weapon of War schenken Femke en Ilse van Velzen op een ongewone manier aandacht aan het genegeerde seksueel geweld in de Democratische Republiek Congo. Uniek en indringend is de wijze waarop de filmmakers de daders, Congolese soldaten en rebellen, laten vertellen over hun misdaden en de kijker versteld doen staan van hun uitspraken: ‘…we cut off her breasts and genitals and used the ashes for the tattoos…’ Meestal lijden deze daders aan PTSS. Een ex-rebel legt uit hoe de oorlog hem in een wild dier veranderde. In een poging zich te verzoenen met zijn verleden, ontmoet hij één van zijn slachtoffers. De documentaire werd bekroond met de Dick Scherpenzeel Persprijs, een prijs voor journalistiek die inzicht geeft in ontwikkelingsvraagstukken. De jury oordeelde dat ‘de makers heel mooi de volstrekte hulpeloosheid van de verzoening tussen man en vrouw in beeld hebben gebracht in het door geweld en verkrachting verscheurde Congo. Journalistiek van de hoogste klasse.’ Ilse van Velzen: ‘Waar wij ons vooral op richten en wat in onze ogen erg belangrijk is, is educatie van de mannen in eigen land. Door onze documentaire terug te brengen naar Congo, door de film in vele dorpen te laten zien in een mobiele bioscoop, proberen we het gedrag van de mannen te veranderen.’

Auteur

Lisanne Stolwijk
Correspondentieadres: redactie@medischcontact.nl

Rape as a weapon of war in modern conflicts

Relevante websites

www.panzihospitalbukavu.org

http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=29090&Cr=human+rights&Cr1=prize

http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=34372&Cr=democratic&Cr1=congo

www.stichtingvluchteling.nl

http://www.weaponofwar.nl/

Klik hier voor een bestelformulier voor de dvd Weapon of War 

Lees ook PDF van dit artikel
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Marike Ooms

    huisarts , nijeveen

    Wij zagen een patient uit Congo op het spreekuur van onze verpleegkundige op het gezondheidscentrum van het AZC. Ze was een week eerder verkracht, ze weet niet waar dat precies gebeurde, was het Nederland? of was het elders in Europa? Ze kon de manne...n in ieder geval niet verstaan. Ze kon ook niet zien waar ze was, ze was gewoon een huis binnengebracht en daar werd ze verkracht. Daarna is ze weer verder vervoerd en 1 week later staat ze aan de poort in Ter Apel. Ik hoop dat wij haar in Nederland de zorg mogen geven die ze verdient.

  • menno oosterhoff

    psychiater, Thesinge

    Wat verschrikkelijk. Als ik zulke dingen lees dan denk ik altijd: Waar hebben we het hier over met onze klachten over de bureaucratie of het zorgstelsel of de politiek.
    Ik weet ook wel, dat het feit, dat het elders veel erger is niet betekent dat al...les wat minder erg is geen bestaansrecht heeft.
    Maar wat is het toch verschrikkelijk wat er in andere landen kan gebeuren.

    [Reactie gewijzigd door op 08-10-2018 16:01]

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.