Honderd jaar Alzheimer

Op 3 november was het precies honderd jaar geleden dat Alois Alzheimer voor de eerste keer een patiënt beschreef met de ziekte die naar hem is genoemd. Elk jaar krijgen wereldwijd 4,6 miljoen mensen deze diagnose. Science publiceerde vorige week een overzicht van de stand van zaken: wat weten we inmiddels en welke vooruitzichten zijn er op een therapie?

Michel Goedert en Maria Grazia Spillantini, moleculair biologen, brengen in herinnering dat het bij alzheimer vooral gaat om de vorming van amyloïd--plaques en knopen van tau-proteïnen (tau-tangles). Het verband tussen beide eiwitopeenhopingen is nog steeds niet opgehelderd. Ook weten we niet welke mechanismen bepalen dat sommige neuronen en gliacellen kwetsbaarder zijn voor de ziekte dan andere.

Volgens de neurologen Erik Roberson en Lennart Mucke, in een tweede bijdrage, is het niet duidelijk of deze kwetsbaarheid te maken heeft met structurele, biochemische of elektrofysiologische eigenschappen van de cel, of dat ook interacties met gliacellen of het extracellulaire milieu een rol spelen. Recente studies wijzen erop dat ook verschillen in de activiteit van bepaalde neurale netwerken in de hersenen een factor van belang kunnen zijn. Er bestaat namelijk een opvallende overlap tussen de neuroanatomische gebieden die het meest door de ziekte zijn aangedaan, en die hersendelen die vooral actief zijn als we niet speciaal op iets zijn gefocust.

Ondanks de leemten in onze kennis, wordt er volgens beide auteurs momenteel driftig gewerkt aan nieuwe medicamenteuze interventies. Van verschillende middelen wordt de veiligheid en werkzaamheid getest. Een groot deel hiervan is gericht op het remmen van de amyloïd--productie. Maar ook andere doelen zijn in beeld. Bijvoorbeeld dat een tekort aan nerve growth factor (NGF) bijdraagt aan het verlies van cholinerge neuronen bij alzheimer. Het zou dus zinvol zijn om dit NGF medicamenteus op te peppen.

Behandeling met stamcellen achten ze nog toekomstmuziek, zeker daar de ziekte van Alzheimer aangrijpt op diverse type neuronen in verschillende hersengebieden.

Om te bepalen hoe vroeg men moet interveniëren in de pathogene mechanismen, is het volgens Robertson en Mucke vooral zaak te bepalen wanneer alzheimer precies begint. Want preventie en vroege opsporing, zo luidt de breed gedeelde opinie, heeft veel meer kans van slagen dan het terugdraaien van de ziekte. << HM

Science 2006; 314: 777-84