‘Zou u niet eens aan euthanasie denken?’
Column ethiek in de praktijk
4 reacties
Is het een probleem dat in Amsterdam vaker euthanasie wordt uitgevoerd dan in Maastricht? Die vraag werd actueel nadat recent onderzoek liet zien dat er binnen Nederland grote regionale verschillen bestaan in het aantal meldingen van euthanasie.
Dat die verschillen bestaan is al langer bekend: in het westen van Nederland komt euthanasie vaker voor dan in andere delen, zoals Brabant, Gelderland en Overijssel.
Voor die regionale verschillen is geen duidelijke verklaring. De onderzoekers zeggen gecorrigeerd te hebben voor onder andere religiositeit, stemgedrag en gezondheid. Maar daarna blijft er nog steeds een grote variatie over. De onderzoekers kunnen die variatie niet verklaren en suggereren vervolgens dat artsen in bepaalde regio’s euthanasie vaker zouden ‘aanbieden’ en er misschien zelfs bewust op aansturen.
Daarmee wekken de onderzoekers de suggestie dat bij euthanasie de arts centraal staat. Maar euthanasie is niet iets dat je als arts ‘aanbiedt’. ‘Zou u niet eens aan euthanasie denken?’, is niet iets dat artsen zeggen. Wel hebben artsen gesprekken waarbij alle mogelijkheden die er rond het levenseinde bestaan ter sprake kunnen komen. En als euthanasie uitgevoerd gaat worden is er altijd een SCEN-arts die vooraf controleert of het wel echt de wil van de patiënt is.
‘Amsterdam is nou eenmaal geen Friesland’
Het gaat er ook helemaal niet om hoe vaak euthanasie uitgevoerd wordt. Er is geen ‘wenselijk’ aantal meldingen. Waarom zou een hoog aantal meldingen problematisch zijn en een laag aantal niet? Waar het om gaat is dat artsen en patiënten gezamenlijk een pad naar het levenseinde bewandelen dat past bij de wensen van de patiënt en de mogelijkheden van de arts. Dat de eindpunten van dat pad regionaal of lokaal verschillend zijn, hoeft geen probleem te zijn. Het hoeft er ook niet op te wijzen dat er iets mis is met de euthanasiepraktijk, of met de wijze waarop artsen handelen rond het levenseinde, zoals de onderzoekers suggereren. Uit het bestaan van regionale variatie kun je dat ook helemaal niet afleiden.
Want waarom zou het aantal meldingen ook gelijkmatig verdeeld moeten zijn over Nederland? De onderzoekers vergelijken euthanasie met ‘normale’ medische interventies. Daarbij kan regionale variatie inderdaad wijzen op problemen. Als in Groningen bijvoorbeeld veel meer chemotherapie wordt gebruikt of rugoperaties worden gedaan dan in Limburg, dan kan dat een aanwijzing zijn voor onwenselijke praktijkvariatie.
Maar euthanasie is geen ‘normale’ medische interventie. Er is nooit een medische indicatie voor en artsen ‘bieden’ het ook niet aan. De suggestie dat artsen dat wel doen gaat ook volledig voorbij aan de belasting die euthanasie voor artsen is en op de emotionele impact die het op hen persoonlijk heeft. In tegenstelling tot andere medische interventies is euthanasie volledig vraaggestuurd. Bovendien wordt iedere melding van euthanasie individueel beoordeeld door een toetsingscommissie. Uit die toetsing, maar ook uit de regelmatig uitgevoerde evaluaties van de euthanasiewet, blijkt dat artsen euthanasie zorgvuldig, professioneel en transparant uitvoeren.
Euthanasie begint bij de patiënt, niet bij de arts. Een euthanasieverzoek is sterk afhankelijk van iemands levenshouding en visie op de dood, lijden en sterven. Dat daar tussen en binnen regio’s verschillen in zijn, is logisch. De NVVE heeft immers ook meer leden in het westen dan in het oosten. Dat is niet iets om bezorgd over te zijn. Amsterdammers zijn nou eenmaal geen Friezen.
auteur
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC
Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. KNMG-ethicus Gert van Dijk verkent actuele dilemma’s in zijn columns over ethiek in de praktijk. Deze column is geschreven op persoonlijke titel. Reageren kan op knmg.nl/columns.
voetnoten
Groenewoud AS, Atsma F, Arvin M, et al. Euthanasia in the Netherlands: a claims data cross-sectional study of geographical variation. BMJ Supportive & Palliative Care Published Online First: 14 January 2021. doi: 10.1136/bmjspcare-2020-002573 Te downloaden vanaf deze link.
Peter van Rijn
Huisarts n.p., Rheden
Als` bij euthanasie de arts centraal staat `en `euthanasie volledig vraaggestuurd `is , wat doen we dan met `tegenstribbelende demente bejaarden `? Nu de Hoge Raad heeft bepaald dat het actueel in contact proberen te komen met deze door de wet blij...kbaar al opgegeven personen overbodig is geworden ,voordat zij door actueel onbegrip niet te vermijden heimelijke misleiding en onder het gebruik van dwang en geweld, wellicht ongewenst, mogen worden gedood. De vraag ` Zou u niet eens aan euthanasie denken ` hoeft in dit geval van de Hoge Raad niet meer worden gesteld. Lekker makkelijk toch ?
Emile Keuter
Neuroloog, Momenteel even Curacao
Wat een armoede en bekrompenheid. En wat een open deur. Of heeft de heer van Dijk nog nooit kennis genomen van zelfbeschikking in het kader van sociologie en cultuur? Ik weet wel dat hij nog nooit heeft wakker gelegen omdat hij de volgende dag euthan...asie moest gaan toepassen. Euthanasie is de meest ingrijpende medische handeling die wij moeten uitvoeren maar wij doen dat uitgaande van ons holistische mensbeeld en onze zorgplicht. We doen dat waar het nadrukkelijk gevraagd wordt en we besparen het de patiënten en familieleden in wier overtuiging het niet past. Of we nu in Amsterdam of in Overijssel wonen, of elders in de wereld. Bij ons in de toetsbare openheid en elders stiekem. Maar altijd op verzoek. Dat laatste lijkt me belangrijk in onze discussie over euthanasie bij tegenstribbelende demente mensen. Mijn persoonlijke mening is dat dat te ver gaat, maar ik ben niet de hoeder van de cultuur. Lijkt me iets belangrijker dan de verplichting een mondkapje te dragen en een mRNA vaccinatie te accepteren. Zou u niet eens aan pensioen denken?
Dieter Boswijk
huisarts en scen-arts, Stegeren
Ik vind de uitspraak van Gert van Dijk ook voorbarig en apodictisch. Waar is dat voor nodig? Er is een enorme inter-regio en inter-dokter variatie, die niet goed verklaarbaar is uit de data die ter beschikking staan. Dan is er nu eenmaal ruimte voor ...suggestie over mogelijke oorzakelijke factoren. En dus niet alleen voor vooroordelen over Amsterdammers of Friezen.. En dat dokters nooit euthanasie zouden aanbieden? Er lijkt me een heel palet aan modaliteiten mogelijk tussen afwijzen en opdringen van euthanasie. Verder onderzoek naar verklaringen voor de verschillen lijkt me zinvol en gewenst om ons scherp te houden en om onze euthanasiepraktijk nog verder te verbeteren.
En nu we het toch over ethiek in de praktijk hebben: wanneer kunnen we een KNMG standpunt verwachten over het al dan niet toestaan, onder voorwaarden, van euthanasie bij tegenstribbelende dementerenden?
Maarten de Jonge
huisarts n.p., Deventer
Gert van Dijk stelt in de column 'Ethiek in de praktijk' dat euthanasie volledig vraaggestuurd is. Dat is mijn inziens én in mijn lange ervaring als huisarts een erg stellige uitspraak. Ik wil er een andere stellige uitspraak naast zetten: "De vraag ...om euthanasie kan gerelateerd zijn aan (angst voor) een falende of niet aanwezige palliatieve zorg en is dus in zekere zin aanbodgestuurd." De euthanasie vraag begint dan eigenlijk niet bij de patiënt maar impliciet bij de arts of meer algemeen 'ons zorgsysteem' die daarin centraal staat. En als Gert aan het eind van de column stelt dat 'een euthanasieverzoek sterk afhankelijk is van iemands levenshouding en visie op de dood, lijden en sterven' wil ik daaraan toevoegen 'en de beschikbaarheid van adequate palliatieve zorg.' Laten we vraag én aanbod betrekken in ons onderzoek naar en spreken over euthanasie.