Medische zorg asielzoekers: humanitair dieptepunt

Artsen zonder Grenzen (AzG) verleent voor het eerst sinds haar oprichting medische noodhulp in Nederland. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGJ) slaat alarm over de situatie in Ter Apel. De medische zorg in crisis­opvanglocaties schiet volgens de IGJ ernstig tekort onder de huidige opvangomstandigheden. Kinderen in de crisisopvang zijn ondervoed en de toegang tot medische zorg is onvoldoende. Ik vind het ongekend voor een beschaafd en welvarend land als Nederland dat het zo ver heeft moeten komen.

De deplorabele omstandigheden in Ter Apel zullen niemand zijn ontgaan. De smerige toiletten als symbool voor de ondermaatse opvang van mensen die een veilig heenkomen zoeken. Volgens mede­­werkers van AzG waren de gezondheidsproblemen die het hoofd moesten worden geboden vergelijkbaar met het Griekse Moria of een kamp in Syrië. Huidinfecties door slechte hygiëne, verwaarloosde wonden, chronisch zieken die te lang geen medicatie hebben gehad en mentale problemen waren volgens AzG de meest voorkomende gezondheidsproblemen. Daarnaast lopen mensen risico op infectieziekten zoals scabiës. Minderjarige kinderen worden mentaal verwaarloosd en krijgen weinig hulp.

Diverse internationale organisaties hebben zich al uitgesproken over de situatie in Nederland, waaronder de Raad van Europa. In een brief laat de Commissaris voor de Rechten van de Mens, Dunja Mijatovic, weten dat de situatie ernstige gevolgen heeft voor de mensenrechten van de asielzoekers, met name vanuit het perspectief van het recht op gezondheid. De situatie waarin een grote groep mensen buiten de poorten van aanmeldcentrum Ter Apel moest slapen ‘(…) lijkt niet te voldoen aan de minimumstandaarden uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)’, aldus Mijatovic. Het gaat hier specifiek om de bepaling uit het Verdrag dat foltering en onmenselijke en vernederende behandeling verbiedt (artikel 3 EVRM). Beschamend als je bedenkt dat deze verboden volgens het Europese Hof voor de Rechten van de Mens tot ‘de meest fundamentele waarden van democratische samenlevingen’ behoren.

Minderjarige kinderen worden mentaal verwaarloosd en krijgen weinig hulp

Stichting Vluchtelingenwerk heeft inmiddels de Staat der Nederlanden en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) gedagvaard en eist van de Staat dat de opvang voor alle asielzoekers uiterlijk op 1 oktober aan de wettelijke minimumeisen voldoet. De minimumnormen voor asielopvang en medische zorg zijn onder meer vastgelegd in de Opvangrichtlijn van de Europese Unie. Dit zijn geen vrijblijvende inspanningsverplichtingen, maar resultaatverplichtingen die nodig zijn om de menselijke waardigheid te waarborgen. Daarnaast zijn er andere rechten in het geding die voortvloeien uit onder meer het EU Handvest voor de Grondrechten, het EVRM en het Verdrag inzake de rechten van het kind.

Op 26 augustus sloot het kabinet een nieuw asielakkoord naar aanleiding van de situatie in Ter Apel. Daarin staat dat ‘(…) het Rijk accepteert dat gemeenten locaties gebruiken die niet voldoen aan de normale standaarden (minimale voorwaarde: wel veilig en hygiënisch)’. Een fatsoenlijke opvang is daarmee nog niet gegarandeerd. Ook is nog niet duidelijk hoe de medische zorg in deze locaties in de praktijk zal worden gewaarborgd.

De IGJ concludeerde al dat de medische zorg aan asielzoekers in crisisopvanglocaties ernstig lijdt onder de huidige crisisomstandigheden. Het organiseren van medische zorg komt in de locaties maar heel moeizaam van de grond. Op dit moment beperkt de medische zorg zich soms tot spoedzorg. Dat is in strijd met het uitgangspunt in Nederland dat de medische zorg in asiel­zoekerscentra zoveel mogelijk aansluit bij de reguliere zorg (neergelegd in de Regeling Medische zorg Asielzoekers, RMA).

Het recht op zorg voor de gezondheid van asielzoekers wordt in de huidige omstandigheden dus ernstig ondermijnd. De vervulling van dit recht kan worden beschouwd als een essentiële voorwaarde voor een leven in menselijke waardigheid. Ik vind het bijzonder triest dat zoveel mensen in hun waardigheid worden geschaad.

Voor zorgverleners levert de situatie professionele dilemma’s op. Zij kunnen niet altijd de zorg bieden die zij willen bieden. De IGJ adviseert artsen om te noteren als zij van­­wege de noodsituatie moeten afwijken van de minimale professionele normen. Dit helpt voor de verantwoording richting IGJ, maar ondertussen druist dit wel in tegen nationale en internationale gedragsregels voor artsen. In de laatste verklaring staat bijvoorbeeld onder meer dat artsen voldoende tijd en middelen, waaronder tolkdiensten, moeten krijgen om de fysieke en psychologische toestand van migranten, waaronder vluchtelingen, asielzoekers, afgewezen asielzoekers, migranten zonder papieren en ontheemden, te beoordelen.

Het is de verantwoordelijkheid van de overheid om ervoor te zorgen dat de kwaliteit en continuïteit van medische zorg aan asiel­zoekers worden gewaarborgd. Artsen moeten in staat worden gesteld om te werken volgens de professionele standaard. Afwijken van minimale professionele standaarden mag niet tot norm worden verheven. De medische zorg aan asielzoekers mag niet nog verder afkalven. 

Deze column is geschreven op persoonlijke titel. Reageren kan op knmg.nl/columns.