Leefstijlgeneeskunde: de dokter kan het niet alleen

Als huisarts of longarts kun je bronchitis en astma vaak goed behandelen. Maar als een roker niet weet te stoppen of iemand dicht bij een autoweg woont, doemt de vraag op wat voor zin (alleen) een medische behandeling heeft. Zouden we leefstijlgeneeskunde beperken tot de individuele patiënt en behandeling in de spreekkamer, dan helpen we de patiënt niet werkelijk verder. Verbetering van de leefomstandigheden hoort hier ook bij en daarvoor is samenwerking in de keten van dokters en maatschappelijke organisaties hard nodig.

Het Manifest voor Leefstijlgeneeskunde – inmiddels ondertekend door vele partijen en personen in en buiten de zorg – wil meer aandacht voor leefstijl in de zorg. ‘Preventief, maar vooral ook curatief’, wordt daaraan toegevoegd. Vanuit de KNMG onderschrijf ik van harte de boodschap dat we als dokters meer en structureler kunnen bijdragen aan (het beïnvloeden van) de leefstijl van mensen. Daarom heeft de artsenfederatie het leefstijlmanifest mede ondertekend. Wel maak ik een stevige kanttekening bij de positionering van leefstijlgeneeskunde als curatieve optie, zo van ‘als we maar leefstijl meenemen in de behandeling, komen we er wel’. Als we leefstijlverandering focussen op de behandeling van de individuele patiënt door de individuele dokter, helpen we de patiënt niet werkelijk verder. Dit licht ik graag toe.

Verantwoordelijkheid

Het advies om te stoppen met roken wordt ook nu al vaak door de huisarts of longarts gegeven aan patiënten met bronchitis of astma. Maar als het iemand zelf niet lukt om te stoppen met roken of als er door leefomstandigheden geen zicht is op verbetering van de klachten – bijvoorbeeld doordat iemand dicht bij een autoweg woont – doemt de vraag op wat voor zin (alleen) een medische behandeling heeft. Nu ligt de verantwoordelijkheid voor het veranderen van de leefstijl niet alleen bij het individu, en het bestrijden van de oorzaak of gevolgen van een ‘slechte’ leefstijl niet alleen bij de arts. Maar artsen kunnen hierin wel een belangrijke rol vervullen, ook buiten de spreekkamer.

Leefstijl

Beïnvloeden van leefstijl is namelijk meer dan alleen aanzetten tot bijvoorbeeld bewegen en beter eten. Ook het in ogenschouw nemen van leefomstandigheden zoals een gezond woon- en werkklimaat hoort daarbij, en het vroegtijdig doorbreken of liefst voorkómen van ongezonde patronen. In een recent rapport legt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid de focus op het behalen van zoveel mogelijk gezondheidswinst en het voorkómen van gezondheidsverlies. Vertaald naar preventiebeleid: richt je niet alleen op iemands leefstijl, maar ook op de (sociale) omgeving van mensen en dan vooral op die groepen waar het meeste gezondheidswinst is te behalen.

Het gaat om meer dan bewegen en beter eten

Wenkbrauwen optrekken

Dokters kunnen hierin meer betekenen dan ze zich nu vaak bewust zijn. Vanuit hun maatschappelijke rol zie ik dat steeds meer artsen niet alleen de wenkbrauwen optrekken over roken op de sportclub, maar zich vervolgens ook hard maken voor een rookvrije club. En artsen die met de gemeente in gesprek gaan als direct naast een school een fastfoodketen wordt gevestigd.

Maar wat minstens zo belangrijk is, is dat wij in contact met de patiënt ogen en oren open houden voor oorzaken die in de omgeving van de patiënt zijn gelegen. En deze signalen niet alleen noteren in een dossier maar ook bespreken met collega’s die deze verder kunnen brengen. Dit kan contact betekenen tussen de tweede en eerste lijn, maar ook en vooral met collega artsen in de publieke gezondheidszorg. Ik vind het bijvoorbeeld een hoopgevende beweging dat medisch specialisten in het kader van hun visiedocument Medisch Specialist 2025 nadenken hoe preventie vanuit netwerkgeneeskunde vorm te geven.

Integrale benadering

Ik pleit dan ook voor een integrale benadering. Waarin zaken als ongezond gedrag niet (alleen) worden benaderd als een keuze van een individu, maar de invloed van de omgeving wordt onderkend én we die eveneens proberen aan te pakken. Waarin leefstijlgeneeskunde geen apart specialisme moet worden, omdat alle artsen zich bewust zijn van het aandeel dat zij kunnen leveren in leefstijlveranderingen. Waar de curatieve zorg een natuurlijk onderdeel van uitmaakt. Waarin we ons realiseren dat effectieve zorg alleen wordt bereikt met een integrale ketenaanpak vanuit de diverse specialismen en de netwerken om mensen heen.

Dit proces van integratie vraagt om een medische en maatschappelijke boost, om nog meer expertisevorming aangaande leefstijlinterventies, om nieuwe samenwerkingsvormen. Dat maakt het manifest ook zo waardevol: het verenigt medische en maatschappelijke partijen in de wens om écht meters te maken. Het maakt aan de politiek duidelijk waar inzet van de overheid onmisbaar is. Maar laten we daarbij oog houden voor de individuele patiënt. Hij is uiteindelijk het best geholpen bij een keten van dokters en maatschappelijke organisaties die integraal dit probleem aanpakken en leefstijl hoog op de agenda houden. De KNMG schaart zich hier graag achter. Want artsen hebben hierin een rol te vervullen, maar kunnen dit niet alleen. Werkelijke verandering in leefstijl bereik je alleen als we als samenleving deze verantwoordelijkheid oppakken. Leefstijlgeneeskunde is een verantwoordelijkheid van ons allemaal.

René Héman, voorzitter artsenfederatie KNMG