Euthanasie is buitengewoon handelen
Opiniestuk in NRC over euthanasie bij psychiatrie
1 reactie
Psychiaters worden dagelijks geconfronteerd met patiënten met een doodswens. Sommige patiënten ervaren hun lijden als uitzichtloos en zien maar één uitweg: een einde aan dit leven. Soms doen zij een concreet euthanasieverzoek en kan de arts oordelen dat er reden is om aan dat verzoek tegemoet te komen. Toch schrikken wij van de titel van het congres dat de NVVE op 11 oktober houdt onder de titel ‘Euthanasie als behandeloptie bij psychiatrisch lijden?’
Deze tekst is als opiniestuk gepubliceerd in NRC, kort na het verschijnen op 28 september van de geactualiseerde richtlijn ‘Levensbeëindiging op verzoek in de psychiatrie’, die werd opgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVVP) in samenwerking met de KNMG, het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) en het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) met ondersteuning van het Kennisinstituut Federatie Medisch Specialisten.
Mede aanleiding vormt het NVVE-congres op 11 oktober ‘Euthanasie als behandeloptie bij psychiatrisch lijden?’. Voorzitters Damiaan Denys (NVvP) en René Héman (KNMG) geven in het artikel een plaatsbepaling aan voor het publiek.
Wij vinden dat deze door de NVVE gestelde vraag onbeantwoord moet blijven, omdat de vraag sprekender is dan het antwoord. In onze medische praktijk zien wij elke dag hoe ernstig en uitzichtloos het lijden van de psychiatrische patiënt is. We zien hoe moeilijk de weg is om vanuit een zware depressie of schizofrenie terug te komen in de ‘gezonde wereld’. Hoe zwaar dat is voor een patiënt en voor zijn naasten. Vaak lukt het om de situatie van de patiënt te verbeteren en dat streven moet voorop blijven staan. In sommige gevallen kunnen ook wij niet anders concluderen dan dat het lijden voor deze patiënt ondraaglijk en uitzichtloos is en dat er geen andere oplossingen mogelijk zijn. In 2017 deden artsen 83 keer melding van euthanasie vanwege lijden door een psychiatrische aandoening.
Patiënten met een euthanasiewens zeggen eigenlijk: ‘Ik wil zo niet sterven.’ Een psychiatrische patiënt zegt daarentegen: ‘Ik wil zo niet leven.’
En toch is euthanasie in de psychiatrische praktijk geen gewoon medisch handelen. De euthanasiewet in Nederland is helder over de regels waaraan moet worden voldaan. Er moet sprake zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden, waarbij er geen andere redelijke oplossing meer is. De patiënt moet op vrijwillige en weloverwogen wijze zelf tot dat verzoek komen. Bij de meeste somatische ziektebeelden gaat het bij euthanasie om patiënten in het laatste stadium van een ongeneeslijke ziekte waarvoor geen behandeling meer mogelijk is. Ook zonder euthanasie zouden zij binnen afzienbare tijd overlijden. De patiënt vraagt om euthanasie, omdat hij een draaglijke dood wil. Hij zegt eigenlijk: ‘ik wil zo niet sterven’. De psychiatrische patiënt zegt daarentegen: ‘ik wil zo niet leven’.
Euthanasie bij psychiatrische patiënten is complexer. Zo kan de doodswens een symptoom zijn van de aandoening waaraan de patiënt lijdt. Dat maakt de vraag of de patiënt ‘vrijwillig’ en ‘weloverwogen’ tot zijn verzoek komt, moeilijker te beantwoorden. Wie een ernstige depressie heeft, ziet vaak geen uitweg meer – het is een wezenskenmerk van de aandoening. Het is dus een zware opgave om een depressieve patiënt ervan te overtuigen dat die uitweg er wel is, en dat behandeling mogelijk is.
Euthanasie moet daarom ‘buitengewoon handelen blijven. Want zeker in de psychiatrie kan de mogelijkheid tot euthanasie de patiënt verleiden tot het afzien van een zware en soms hopeloos moeilijke behandeling. Hoewel behandeling soms onaantrekkelijker lijkt, moet dit toch vanzelfsprekender blijven.
Nederland mag trots zijn op de verworven vrijheid van euthanasie. Ook in de psychiatrie. Maar we moeten ervoor waken dat de praktijk zorgvuldig wordt uitgevoerd. Euthanasie is het slotstuk van een langdurig en intens gesprek tussen arts en patiënt. Euthanasie mag niet terechtkomen in de sfeer van gewoon of vanzelfsprekend behandelen. Euthanasie is geen recht van de patiënt – en geen plicht voor de arts. Euthanasie moet blijven wat het is: buitengewoon handelen.
Damiaan Denys,
voorzitter Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)
René Héman,
voorzitter Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG)
Steven J. Matthijsen
psychiater, Zeist
Damiaan Denys en Rene Heman willen de vraag "onbeantwoord laten omdat de vraag sprekender is dan het antwoord". Toch zeggen zij: "Euthanasie is geen recht van de patiënt – en geen plicht voor de arts. Euthanasie moet blijven wat het is: buitengewoon ...handelen".
Laat men hierbij ‘medisch’ wijselijk achterwege? Het lijkt erop.
In 1999 schreef KNMG-stafmedewerker Mr. dr. J.M. Cuperus -Bosma: "Euthanasie en hulp bij zelfdoding betreffen geen normaal medisch handelen. Er is geen medische indicatie en geen professionele standaard."
Spoort de formulering `euthanasie is buitengewoon (medisch SJM) handelen’ nog wel met "Er is geen recht van de patiënt – en geen plicht voor de arts?"
Beseffen Denys en Heman wat ‘buitengewoon’ betekent? Enige synoniemen: weergaloos, fantastisch, uitzonderlijk om maar enkele te noemen. Waarom niet gekozen voor een neutraal woord, dat lijkt mij passend wanneer zij de vraag niet willen beantwoorden.
Het hanteren van de term `buitengewoon` in een artikel voor het grote publiek, kan ertoe leiden dat burgers er rechten aan ontlenen.
Overigens leggen zij ook niet uit waarom de patiënt geen recht op euthanasie heeft en waarom euthanasie geen plicht voor de arts is, want daar draait het toch om?
Ik ben blij dat ik mijn handelen en denken als psychiater kan laten inspireren door iemand als de zenuwarts Viktor Frankl. Als overlevende van een concentratiekamp concludeerde hij dat het leven zelfs met de meest absurde pijnlijke en inhumane situaties potentieel zinvol is.
In de psychiatrie is discussie gaande om aan het bio-psycho-sociale model ook de existentiële dimensie toe te voegen. Mij dunkt dat de hele euthanasiediscussie stoelt op deze existentiële dimensie en de plaats van de dokter hierin. Zolang deze discussie niet is uitgekristalliseerd is de formulering niet normaal medisch handelen het meest geëigend. Ik roep iedereen op voorlopig deze te hanteren.