De Sarphati-strategie anno 2023 

Als Amsterdammer kon je beter in 1865 geboren worden dan in 1850. Vijftien jaar lijkt weinig, maar voor je levensverwachting was het een enorm verschil. En dat was grotendeels te danken aan Samuel Sarphati (1813-1866).

Als armenarts in het Joods Ziekenhuis aan de Rapenburgerstraat in Amsterdam realiseerde Sarphati zich dat de erbarmelijke omstandigheden waaronder zijn patiënten leefden van grote invloed waren op hun gezondheid. Hij zag bij zijn huisbezoeken dat gezinnen woonden in vochtige en schimmelige kelderwoningen. Huisvuil en slachtafval lag te rotten op straat. Er was geen riool: mensen loosden hun uitwerpselen in de gracht en diezelfde gracht was voor arme mensen hun enige drinkwatervoorziening. Brood was duur en armenbrood werd aangelengd met zand of aardappels waardoor de voedingswaarde ontbrak. De werkloosheid was hoog en de arbeidsomstandigheden waren slecht. Mensen waren kwetsbaar en epidemieën zoals cholera en tyfus hadden vrij spel.  

Zorg vormt niet altijd de weg naar een betere kwaliteit van leven

Sarphati constateerde dat er meer dan behandeling nodig was om ziekte te bestrijden. Betere huisvesting, hygiëne, onderwijs en werk waren in zijn ogen de basisvoorwaarden voor een gezonde samenleving. En omdat de gemeente de andere kant opkeek ging hij zelf aan de slag.  Hij begon met een vuilnisophaaldienst, richtte een handelsschool op en opende een broodfabriek, waar het brood sneller en dus goedkoper werd geproduceerd. De inspanningen van Sarphati waren vooral gericht op bestrijding van de armoede en verhoging van het welzijn. Hij richtte zich met zijn aanpak niet op de genezing, maar op de oorzaken en daarmee het voorkomen van ziekte. En zijn aanpak was succesvol. De volksgezondheid in Amsterdam verbeterde aanzienlijk. 

Bestaanszekerheid is de Sarphati-strategie van 2023 

De geschiedenis heeft ons geleerd dat de volksgezondheid het meest profiteerde van maatregelen rondom de leefomgeving, bestaanszekerheid en onderwijs. En als we kijken waar we nu staan, dan zijn er schrikbarend veel parallellen met de tijd waarin Sarphati opereerde. Anno 2023 weten we dat armoede en slechte leef­omstandigheden van grote invloed zijn op de fysieke en mentale gezondheid van mensen. Het ontbreken van stabiliteit in bestaanszekerheid betekent vaak achteruitgang in gezondheid. En als individu beschikken we niet altijd over de mogelijkheden om die factoren te beïnvloeden. 

Als we ervoor willen zorgen dat mensen in een kwetsbare situatie niet, of niet verder in het gedrang komen en als we iets willen doen voor de gezondheid van mensen, dan moeten we dus vooral aan de slag met factoren zoals inkomen, voeding, huisvesting en onderwijs. Op die manier kijken betekent dat leven in gezondheid niet langer strikt het domein van de zorgprofessional is, maar dat het een verantwoordelijkheid is van ons allemaal.  

 In de Kennis- en Innovatieagenda voor de topsector Gezondheid en Zorg staat dat in 2040 de gezondheidsverschillen tussen de laagste en hoogste sociaaleconomische groepen met 30 procent moeten zijn afgenomen. Om dat te bereiken is een consequente langetermijnvisie en vasthoudend doorzettingsvermogen nodig; een bredere aanpak waarbij de verbinding wordt gemaakt tussen verschillende domeinen om te zorgen voor een goede basis. Daar moeten we in 2023 een start mee maken. Want zorg is belangrijk, maar vormt lang niet altijd de weg naar een betere kwaliteit van leven, die conclusie trok Sarphati al twee eeuwen geleden.