De dokter en het publieke debat
Column Ethiek in de praktijk
3 reactiesMag een arts asielzoekers ‘hitsige nieuwkomers’ noemen?1 Die vraag speelde onlangs in Medisch Contact, waar een psychiater zich stoorde aan het in haar ogen grove taalgebruik van een collega.2 Ook in Australië barstte onlangs eenzelfde discussie los, toen een arts zich openlijk verzette tegen het homohuwelijk.3 De Medical Board of Australia stelde in een nieuwe gedragscode voor: ‘If making public comment, you should acknowledge the profession’s generally accepted views and indicate when your personal opinion differs’.4 Dat werd geïnterpreteerd als een inperking van de vrijheid van meningsuiting van artsen.5 Is dat terecht, hebben artsen inderdaad minder vrijheid om zich uit te spreken dan andere burgers?
Allereerst: controversiële uitspraken van artsen kunnen de arts-patiëntrelatie ondermijnen. Nog los van het feit dat ‘toegankelijke zorg voor iedereen’ een fundamenteel mensenrecht is: hoe zal een homoseksuele man zich voelen als hij weet dat zijn arts strijdt tegen het homohuwelijk? Zal hij die arts nog vertrouwen? Hoe zal een asielzoeker zich voelen als hij weet dat zijn arts negatief over hem denkt? ‘Kies dan maar een andere arts’ gaat volgens mij niet op: patiënten zijn vaak in een kwetsbare positie en niet iedereen is assertief genoeg om een andere arts te kiezen – als die keuze er al is. Ook het argument dat een in het openbaar geuite privémening geen invloed heeft op het professionele gedrag gaat volgens mij niet op. Zelfs als jouw privémening geen invloed heeft op je gedrag, dan nog zal de patiënt geen onderscheid kunnen maken tussen de ‘privépersoon’ en de ‘professional’. Voor een patiënt ben je altijd arts, ook als je niet aan het werk bent.
Een tweede verschil tussen artsen en andere burgers is dat uitlatingen van artsen schadelijk kunnen zijn voor het aanzien van de hele beroepsgroep. Dat geldt ook voor andere beroepsgroepen, zoals politici. Om die reden riep Kamervoorzitter Arib onlangs Kamerleden op zich te onthouden van onfatsoenlijk taalgebruik omdat dat het aanzien van de politiek zou schaden.5 Ook artsen voelen vaak plaatsvervangende schaamte als zij een collega zich ongepast zien gedragen. Dat is omdat zij het gevoel hebben dat het gedrag van die collega op hen en de beroepsgroep afstraalt. Niet voor niets sluit de Nederlandse artseneed af met ‘Ik zal zo het beroep van arts in ere houden’.
Ik denk dus inderdaad dat artsen minder vrijheid van meningsuiting hebben dan veel andere burgers. Daarin staan artsen overigens niet alleen: iedere professional met een maatschappelijke positie bevindt zich in dezelfde situatie. Ik ook. Met gezag komt verantwoordelijkheid. Hoe beter mensen naar je luisteren, hoe meer je moet oppassen met wat je zegt. Dat wil uiteraard niet zeggen dat artsen zich niet zouden mogen mengen in het maatschappelijk debat. Integendeel, het is juist van groot belang dat zij dat doen. Het betekent wel dat zij zich in die bijdragen rekenschap moeten geven van hun gezag en hun positie.
Waar de grens ligt, is niet precies aan te geven. Handvatten zijn er wel. ‘Kan deze uitlating schadelijk zijn voor de vertrouwensrelatie die ik met mijn patiënten heb?’ En ‘kan deze uitlating schadelijk zijn voor het gezag en het aanzien van de beroepsgroep?’ Wie een van deze vragen met ‘ja’ beantwoordt, kan misschien beter de mond houden. Ook als dat soms tandenknarsend is.
voetnoten
1 https://politiek.tpo.nl/column/de-westerse-man-moet-wakker-worden-en-ons-beschermen/
4 https://www.medicalboard.gov.au/News/Past-Consultations/Consultations-June-2018.aspx
Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. Vaak kijkt u er weer anders tegenaan dan uw collega. Ethische kaders en gedragsregels geven ruimte voor de toepassing in specifieke situaties. KNMG-ethicus Gert van Dijk verkent actuele dilemma’s in zijn columns over ethiek in de praktijk.
Gerard Bos
Prof Dr, Internist, Maastricht
Gert van Dijk is – als ethicus, op persoonlijke titel - (Medische contact 42) van mening dat een arts zich niet moet uitlaten in het publieke debat als zijn of haar uitlatingen schadelijk kunnen zijn voor het gezag en het aanzien van de beroepsgro...ep. Interessante gedachte. En wie bepaalt dan of een uitspraak het aanzien schaadt? Gert van Dijk? Het publiek, collega’s, de rechtbank? Die laatste houdt zich met strafbare feiten bezig, dus die zal het niet zijn. Neem niet aan dat Gert van Dijk de norm wil stellen, hoewel dat probeert hij wel met zijn column. Blijft het publiek en de collega’s over. Ik draag op de polikliniek geen witte jas, om mij moverende redenen. Sommige van mijn collega’s vinden dat ik hiermee het aanzien van het vak schaadt. En sommige patiënten verwachten eigenlijk ook wel dat een dokter een witte jas draagt. Door hier op te schrijven dat ik die witte jas niet wil dragen, schaadt ik hiermee het aanzien van de beroepsgroep? Niet alle collega’s en/of patiënten – die zeker niet - zijn dezelfde mening toe gedaan. Als artsen – in hun functie of omdat ze ook burger zijn - zich in het publiek niet zouden mogen of willen uitlaten over al of niet medische zaken in onze samenleving - in de 17 eeuw over vrouwen in de collegebanken, of later over vrouwen als arts bv – zouden we nu nog allemaal moeten geloven dat de zon om de aarde draait? Want een andere mening over deze zaken was ooit schadelijk in de ogen van de toenmalige gezagsdragers en daarmee voor de positie van de beroepsgroep. Dat zal Gert van Dijk toch niet bedoelen hoop ik? De ondertitel van zijn column is: met gezag komt verantwoordelijkheid. Onze beroepsgroep moet die verantwoordelijkheid nemen ook al denken sommigen dat het gezag van de beroepsgroep daar schade mee kan worden toegebracht. Anders staat de – medische – wereld stil.
G K Mitrasing
Vogelvrije Huisarts, Amsterdam
Het stuk gaat primair uit van een aantal onbewezen vooronderstellingen zoals de vage notie van de 'kwetsbare patiënt" en te veel waarde toekennen aan uitspraken die "mogelijk schade" kunnen berokken aan de beroepsgroep.
"Krabben waar het niet jeukt"... heet zoiets...
menno oosterhoff
psychiater, Thesinge
Helemaal eens. Ook in het publieke domein blijf je arts. Als grootproducent van meningenprobeer ik daar altijd aan te denken. Soms is het lastig. mijn politieke voorkeur en mijn mening over andere dingen zal niet altijd overeenstemmen met dat van al ...mijn potentiele patienten. Ik probeer me niet te verliezen in kritiek. Of ik daar altijd in slaag?