Beter sterven

‘Hoe sterft Nederland?’ Voor een antwoord start binnenkort een nieuw sterfgevallenonderzoek en de inmiddels vierde evaluatie van de euthanasiewet. De KNMG deed suggesties voor de onderzoeksvragen voor deze wetsevaluatie, bijvoorbeeld wat de reden en de achtergrond is van de sterke stijging van het aantal gevallen van palliatieve sedatie. Dergelijke onderzoeken geven een beeld van de laatste levensfase. Zo weten we inmiddels hoe vaak palliatieve sedatie en pijnbestrijding plaatsvinden. Maar het geeft geen antwoord op de belangrijkste vraag: was er sprake van ‘goed’ sterven? Want ‘hoe’ er wordt gestorven zegt weinig over ‘hoe goed’ dat sterven was. Stoppen met eten en drinken is niet per definitie ‘onwaardig’ en euthanasie niet per se altijd ‘waardig’.

Wat ‘goed sterven’ is, is niet in steen gehouwen. Nog in 1936 stelde de KNMG dat de arts ‘tot plicht heeft alles aan te grijpen… wat den blik kan afleiden van de zich samenpakkende wolken’. Over sterven sprak je als arts niet, en zeker niet met de patiënt. Inmiddels is dat gelukkig veranderd en is ‘goed sterven’ een kwestie van individuele voorkeur geworden en iets waar je openlijk over kunt spreken. Dat roept binnen de geneeskunde wel een spanning op: enerzijds vinden we het belangrijk om de dood tijdig en open te bespreken, anderzijds probeert de geneeskunde de onvermijdelijke dood zo lang mogelijk op afstand te houden. Kindersterfte is grotendeels verdwenen, net als plotseling overlijden door infectieziektes, oorlog en ondervoeding.

Maar die vooruitgang heeft wel een prijs. We leven langer, maar uiteindelijk ontkomen de meeste mensen niet aan één van de zes belangrijkste doodsoorzaken: dementie, kanker, hart- en vaatziektes, beroerte, COPD en diabetes. Vrijwel alle volwassenen ontwikkelen één van deze aandoeningen en gemiddeld leven mensen nog zeven tot tien jaar voor ze er aan overlijden. Het ideaal van snel sterven na een kerngezond leven gaat voor de meeste mensen dan ook niet op. Voordat er sprake is van de laatste levensfase is er in veel gevallen een langdurig proces van ziekte. Sterven kan jaren duren.

‘Alles aan te grijpen… wat den blik kan afleiden van de zich samenpakkende wolken’

In een recent essay pleit filosoof Frits de Lange voor slow dying: beschouw het proces van ziekte, ouderdom en dood niet primair als een vijand die zo lang mogelijk moet worden bevochten, maar zie het vooral als een soms langdurige vorm van stervensbegeleiding. Die verandering van perspectief maakt vroegere inzet van palliatieve zorg mogelijk. Eerdere anticipatie op het sterven kan er ook voor zorgen dat het eenvoudiger wordt om tijdig een gesprek aan te gaan over het levenseinde. En dat kan er weer voor zorgen dat mensen vaker sterven hoe en waar ze willen. Want hoewel de meeste mensen een voorkeur hebben om thuis te sterven, gebeurt dat maar in een derde van de gevallen.

Maar is het niet fatalistisch en tegen de aard van de geneeskunde in om zo te denken? Integendeel denk ik. Eerdere palliatieve zorg laat mensen niet korter, maar vaak juist langer leven – en ook nog met een betere kwaliteit van leven. Het is dus inderdaad zoals De Lange zegt: we gaan beter dood als we langer mogen sterven.

Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en Erasmus MC

Deze column is geschreven op persoonlijke titel.

Reageren kan op knmg.nl/columns.