Alsjeblieft geen openheid-zonder-meer!

Slecht nieuws over de prestaties van artsen, misstanden in de medische wereld en het verdoezelen van disfunctioneren: het publiek smult ervan en vraagt om openheid. Moeten artsen ingaan op die vraag om openheid? Helpen we de patiënt met grafieken, ranglijsten en prestatie-indicatoren? Wordt het vertrouwen hersteld door cijfers te publiceren over de sterfte in ziekenhuizen en medische missers?

Dat laatste is een gemakkelijke en spectaculaire manier om de middeleeuwse schandpaal in ere te herstellen. Oorzaken en omstandigheden doen er weinig toe. De context ontbreekt. Te ingewikkeld. Of mensen hierdoor meer inzicht krijgen in de kwaliteit van zorg? Ik betwijfel het zeer.

Nietszeggende of lastig te interpreteren cijfers dragen eerder bij aan onrust en wantrouwen bij de patiënt. Neem prestatie-indicatoren – het woord alleen al. Die hebben niet bijgedragen tot meer inzicht in de kwaliteit van ziekenhuizen. De kritiek van de Algemene Rekenkamer op het programma Zichtbare Zorg is niet mis: het programma heeft de afgelopen vijf jaar ruim 31 miljoen euro gekost, maar nauwelijks bruikbare kwaliteitsindicatoren opgeleverd. Wie heeft de prestatie-indicatoren die de instelling jaarlijks in het jaardocument moet vermelden, ooit gelezen? En wat weet je nu echt na lezing?

Sterftecijfers van ziekenhuizen zeggen evenmin iets over de kwaliteit van ziekenhuizen. Nog daargelaten dat ik vermoed dat de patiënt liever weet hoeveel patiënten in een ziekenhuis beter worden, dan hoeveel er sterven. Elke ingewijde weet dat de sterftecijfers door veel variabelen worden bepaald. Daaruit is niet eenduidig af te leiden of een ziekenhuis veilig is en kwalitatief goed werk levert. Zulke cijfers worden pas interessant als er zich veel gevallen binnen een bepaalde plaats en een bepaalde tijd voordoen van op elkaar gelijkende niet-natuurlijke sterfte. Dat soort informatie vraagt dus om uitleg.

Dus geen openheid dan maar? Zeker wel, maar dan met context. Transparantie dwingt ons ertoe om uitleg te geven over wat we doen zónder de patiënt lastig te vallen met onnodige medische kennis, statistische interpretatiemodellen, modieuze trends, defensiemechanismen en politieke gemakzucht. Dat betekent voor ons meer werk, maar wel veel beter werk.

Neem bijvoorbeeld het artikel van Rien Vermeulen in NRC. Hij plaatste het werk van zijn collega-neuroloog Jansen Steur in een context. Dit soort transparantie is een aanzet om beter inzicht te krijgen in wat er aan de hand is. Eerlijkheid over gemaakte fouten kan en hóórt daar een onderdeel van te zijn.

Transparantie is een modewoord geworden. Het maakt het niet minder bruikbaar. Transparantie is de burger duidelijk maken wanneer die sterftecijfers betekenisvol zijn en wat een dokter, een ziekenhuis, de inspectie en de overheid ermee en eraan doen. Het vraagt om het afleggen van verantwoording. En dat hoort allereerst thuis in de relatie patiënt-arts. Daar ligt het begin van het vertrouwen. Uitleg en toelichting zijn de middelen om vertrouwen te scheppen. Dat is iets anders dan het soms noodgedwongen meedoen met publicitair mooi ogende openheid. Weg met de
openheid-zonder-meer, leve de informatie mét context.

Bas Schreuder, voorzitter Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS)

Reageren kan op www.knmg.nl/columns