Federatienieuws
Gert van Dijk
3 minuten leestijd
Federatienieuws

Als de uitkomst altijd pijn doet

Column ethiek

1 reactie

Hoeveel mensen mag je onderzoeken om één ziek iemand te vinden? Of, als het gaat om meldingen van kindermishandeling, hoeveel ouders en kinderen mag je aan een belastend onderzoek onderwerpen om één ‘treffer’ boven water te krijgen?

Nu steeds duidelijker wordt hoe vaak kindermishandeling voorkomt en hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn, staat het opsporen daarvan terecht hoog op de agenda. Dat opsporen kan worden gezien als een vorm van screening. En zoals bij iedere vorm van screening is de gevoeligheid van het screeningsinstrument cruciaal. Is die gevoeligheid te hoog, dan ontstaat overdiagnostiek en onnodig ingrijpen: te veel ouders die onterecht van kindermishandeling worden verdacht. Dat kan het vertrouwen in het systeem van screening ondermijnen. Dan ontstaat maatschappelijk verzet, bijvoorbeeld tegen meldend artsen of tegen onderzoeken van Veilig Thuis. Artsen kunnen daardoor beducht worden om kindermishandeling te melden en daarvan zijn kinderen uiteindelijk de dupe.

Is de gevoeligheid van het screeningsinstrument te laag, dan zijn er te veel kinderen bij wie de mishandeling niet wordt opgemerkt en bij wie niet wordt ingegrepen. Beide zijn onwenselijk. Ik ben zelf ouder en het lijkt me verschrikkelijk om onterecht verdacht te worden van kindermishandeling. Maar het lijkt me even vreselijk om als kind op te groeien in een onveilige, gewelddadige omgeving waar niemand ingrijpt.

Screenen op kindermishandeling: lastige morele afwegingen

Naar welke kant moet de balans doorslaan? Bij kindermishandeling is de teneur dat we liever ouders onterecht onderzoeken dan dat we de mishandeling laten voortduren. In het strafrecht is dat precies andersom. Daar laten we liever een schuldig persoon loslopen, dan dat we iemand onschuldig opsluiten. Ik denk dat beide terecht zijn. De gevolgen van kindermishandeling zijn zo ernstig dat het terecht – en helaas onvermijdelijk – is dat ouders soms onderzocht worden en er achteraf niets aan de hand blijkt.

Het beoordelen van signalen van kindermishandeling is wetenschappelijk te onderbouwen. Maar de afweging hoe gevoelig de screening moet zijn, is – zoals bij alle vormen van screening – geen wetenschappelijke, maar een morele afweging. Hoeveel signalen mogen worden onderzocht om één geval van kindermishandeling op te sporen? Hoe ver en hoe vaak mag je inbreken in de privacy van ouders om kindermishandeling op te sporen? Dat zijn morele vragen, geen wetenschappelijke. En zoals zo vaak met morele vragen is er op deze vragen niet één juist antwoord, maar zijn er alleen goede en minder goede argumenten.

Een incident is geen goed argument. Vaak leidt een spraakmakend incident met een mishandeld kind tot de incident-regel-reflex: een roep om strengere regels, waarbij de ruimte voor een eigen afweging van hulpverleners wordt ingeperkt. Maar strengere regels werken vaak averechts en kunnen er juist toe leiden dat ouders artsen gaan mijden, of dat er vanwege een hausse aan meldingen lange wachtlijsten ontstaan in de hulpverlening. Ook daarvan zijn kinderen de dupe.

Het op de juiste wijze signaleren van kindermishandeling is en blijft dus een moreel dilemma. En een kenmerk van een moreel dilemma is dat de uitkomst altijd pijn doet. Is het niet bij ouders die onnodig worden onderzocht, dan wel bij kinderen bij wie de mishandeling voortduurt en er niemand ingrijpt. Daartussen balanceren is de kunst.

Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC

@gert_van_dijk

Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. Vaak kijkt u er weer anders tegenaan dan uw collega. Ethische kaders en gedragsregels geven ruimte voor de toepassing in specifieke situaties. KNMG-ethicus Gert van Dijk verkent actuele dilemma’s in zijn columns over ethiek in de praktijk.

Reageren kan op knmg.nl/columns.

Federatienieuws 16 - 2018 (pdf)

Federatienieuws KNMG kindermishandeling ethiek
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Joke Meulmeester

    vertrouwensarts inzake kindermishandeling, Den Haag

    Door de aanpak van kindermishandeling als screening te omschrijven, neutraliseert de aangezwengelde discussie. Het gaat echter wel mank wat betreft de criteria van Wilson en Jungner (1968).
    Een melding is een middel en geen doel. Veilig Thuis ver...denkt mensen niet van kindermishandeling. Wel is er een vermoeden van kindermishandeling op grond van gemelde zorgen die terdege zijn uitgevraagd en geconcretiseerd. In een eerder advies zijn zorgen meestal besproken. Een interventie van Veilig Thuis heeft als doel de kindermishandeling te stoppen. Dit kan zijn in gesprek met betreffende ouder(s) de zorgen over te dragen aan lopende hulpverlening of hulpverlening starten. Veilig Thuis kan ook besluiten zelf onderzoek te doen en de ouders, kinderen, huisarts, scholen en andere betrokken behandelaars of hulpverleners te spreken om zo tot een veiligheidsplan te komen. Dit laatste gebeurt in overleg met alle betrokkenen. Als vastgesteld wordt dat de gemelde zorgen er niet blijken te zijn, dan kan de melding terecht zijn. Er is dan geen sprake van kindermishandeling. Er zijn zoals eerder in Medisch Contact is opgemerkt weinig onterechte meldingen. Deze betreffen vaak meldingen uit de omgeving.
    In de pers wordt vaak op een wat simplistische manier over het melden en deze complexe problematiek geschreven. Medewerkers van Veilig Thuis met of zonder kinderen zijn er diep van doordrongen wat een ingreep Veilig Thuis in een gezin kan zijn. Zij beseffen dat ouder(s) worden aangesproken op hetgeen hun het meest dierbaar is en waarin zij als ouder het meest kwetsbaar zijn. Alles is er dan ook opgericht om juist in de advies functie te voorkomen dat Veilig Thuis zelf gaat interveniëren. De verwijten in de pers raken medewerkers dan vaak diep. Bij te dragen aan een veilig opvoed en leefklimaat zodat kinderen zich kunnen ontwikkelen bij hun eigen ouders, is de enige motivatie om dit werk te doen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.