Het oog van de meester
Vingerzettingen, staar en creativiteit
Plaats een reactieHet oog van de meester, Erik Fokke, De Tijdstroom, 231 blz., 25 euro.
Soms kan een ziekte of een aandoening een bron van creativiteit zijn, niet of niet alleen omdat ze het onderwerp wordt van een kunstwerk (roman, beeld, film), maar omdat ze de daartoe als het ware de voorwaarden schept.
In zijn fraaie, afwisselende essaybundel Het oog van de meester zet Erik Fokke (1950), huisarts en muziekkenner, een aantal markante casussen in het volle licht. Zo is het bijvoorbeeld goed mogelijk dat de Russische componist Sergei Rachmaninoff leed aan het syndroom van Marfan of aan een andere bindweefselziekte als het syndroom van Stickler. Het zou een verklaring kunnen zijn voor zijn ongewone vingerzettingen en breed liggende akkoorden – hij had er zelf als pianist immers geen problemen mee. Op dezelfde wijze staat Fokke ook uitgebreid stil bij de megalomanie van componist Alexander Scriabin en bij de staar waaraan Claude Monet leed en hoe die waarschijnlijk zijn schilderkunstige oeuvre heeft beïnvloed. In een flink aantal essays koppelt Fokke hersenaandoeningen en verstoorde hersenfuncties – zoals anterograde amnesie, fantoomverschijnselen, bijna-doodervaringen – aan de manier waarop ze gestalte krijgen in fictie en non-fictie. Dat doet hij met grote kennis van zaken; in het stuk over bijna-doodervaringen bijvoorbeeld figureren ook de inzichten van de onderzoekers die in 2014 de Nobelprijs voor geneeskunde kregen voor hun ontdekking van het ‘gps-systeem’ in het menselijk brein. Ook dat is een verdienste van deze essays: behalve dat ze leesbaar zijn, en zoals het hoort uitnodigen tot reflectie, zijn ze ook buitengewoon informatief. We leren waarom Mozart fuga’s ging schrijven of hoe taalverwerving een ‘cultuurlijke geboorte’ impliceert, en hoe innig taal, cultuur, zorg, opvoeding en natuurlijke aanleg samenhangen.
Nergens trapt Fokke in de altijd op de loer liggende valkuil een een-op-een causaal verband te veronderstellen tussen aandoening en artistieke uitlatingen. Want hoe je het ook wendt of keert, een kunstenaar als Monet – schrijft Fokke terecht – ‘zag wat anderen niet zagen’ en maakte zo ‘een nieuwe wereld’ toegankelijk.
- Er zijn nog geen reacties