De hersenverzamelaar.
Huisarts en frenoloog Franz Joseph Gall
Plaats een reactie
De hersenverzamelaar. Het veelbewogen leven van Franz Joseph Gall (1758-1828), Theo Mulder, Balans, 343 blz., 29 euro.
In zijn tijd was de Weense huisarts Franz Joseph Gall (1758-1828) een van de beroemdste geleerden in Europa. Zijn schedelleer was aperte onzin, maar het publiek smulde van zijn voordrachten. Als hij de kans kreeg betastte hij de schedels van genieën en kunstenaars zoals de componist Franz Liszt, maar ook struinde hij gevangenissen en gestichten af om tientallen schedels van misdadigers en krankzinnigen te onderzoeken. Door de knobbels en hobbels kon hij muzikaliteit, moordzucht, agressie of een brisant liefdesleven exact lokaliseren.
Gall staat aan de wieg van wat bekend staat als de frenologie. Tijdgenoten prezen hem als uitstekend anatoom, die kunstig de vezelbanen in de hersenen blootlegde. In Wenen, Berlijn en Parijs vergaapte het lekenpubliek zich aan zijn lugubere demonstraties, compleet met flakkerend kaarslicht.
Niet iedereen was even enthousiast over Galls schedelleer. Terecht stelt de neuropsycholoog Theo Mulder in zijn voortreffelijke boek De hersenverzamelaar de invloed van de frenologie op de samenleving op één lijn met die van de psychoanalyse een eeuw later. De frenologie beïnvloedde in de negentiende eeuw de portretkunst en de personages in de boeken van Edgar Allan Poe, Charlotte Brontë, Charles Dickens en George Eliot.
Het liefst was Gall altijd in Wenen gebleven, maar hij vertrok toen de Oostenrijkse keizer Franz II diens populaire evenementen verbood. Beeldend beschrijft Mulder hoe Gall in 1805 met een koets vol schedels, twee apen en een bediende op reis ging.
Goethe vond hem briljant, hij beschouwde Galls lezingen als de top van de vergelijkende anatomie. Hij was gevleid omdat Gall hem prees om diens imposante hoofd. In de hoofdsteden stuitte Gall op afwijzing door de gevestigde wetenschap. In Holland was zijn ontvangst in 1806 in Utrecht ronduit ijzig, in Amsterdam hield hij tien lezingen, en in Leiden, waar hij ruzie kreeg met zijn gastheer, slechts vijf. Veel later, in 1837, publiceerde de Leidse hoogleraar Gerard Sandifort Ontleedkunde voor beeldende kunstenaars, waarin hij stelde dat de schedel zich perfect vormde naar de grootte en de vorm van de hersenen. Precies de gedachte die Gall met verve had uitgedragen. Zo kwam Gall dus toch nog in de Leidse collegezaal.
Hoewel Gall van plan was geweest ooit terug te keren naar Wenen, bleef hij in Parijs, waar hij werkte als huisarts voor een stoet van buitenlandse diplomaten. Hans van der Ploeg, psychiater.
- Er zijn nog geen reacties
