De dood. Vijftien deskundigen over ons levenseinde

De Dood. Vijftien deskundigen over ons levenseinde, Elke Veldkamp, Wereldbibliotheek, 207 blz., 19,99 euro.

bestel direct

Voor haar boek De Dood voerde Elke Veldkamp gesprekken met vijftien verschillende deskundigen. Dat levert een caleidoscopisch beeld van het levenseinde op met sociale, psychologische, medische, (gedrags)biologische, historische en cultureelantropologische facetten. Religie liet ze bewust buiten haar boek, daarover is, vindt ze, al voldoende gepubliceerd. In de inleiding zegt Veldkamp op een terugkerend thema te zijn gestuit: ‘de “maakbaarheidsgedachte” die in onze samenleving het omgaan met de dood beïnvloedt.’ Agnes van der Heide, hoogleraar besluitvorming en zorg rond het levenseinde, memoreert in dat verband dat palliatieve sedatie in hoge dosering steeds vaker voorkomt. Schrijver Martin Michael Driessen is er juist bewust op uit, zo vertelt hij, personages te verzinnen die bijna altijd te maken krijgen met iets onontkoombaars, iets wat haaks staat op dat maakbaarheidsideaal.

Iedereen sterft op zijn eigen manier, zegt een andere deskundige, hoogleraar palliatieve en hospicezorg Saskia Teunissen. Zij heeft honderden mensen zien overlijden. ‘Je sterft zoals je geleefd hebt. (....) De enige gemene deler die ik zie, is dat iedereen zich op een gegeven moment realiseert: ik ga sterven.’

Een geheel andere invalshoek komt van psychiater Jan Mokkenstorm, specialist op het gebied van suïcidepreventie. Hij wijst op de ‘dodelijke cocktail’ die mensen tot zelfdoding kan brengen: ‘Je alleen voelen, het idee hebben tot last te zijn en niet meer bang zijn voor de dood.’ Een combinatie die je volgens hem ook vaak ziet bij ouderen met een euthanasiewens: ‘Mensen zeggen dan dat ze hun leven als voltooid zien, maar ik denk dat daar vaak eenzaamheid en depressie achter schuilgaan.’ Hier ligt een taak voor hem en zijn collega’s: ‘Psychiaters zijn er ook om de hoop en het leven te beschermen tegen het cynisme dat geworteld is in de angst, depressie en woede in onze patiënten. (...) Dat is ons vak.’

Veldkamp laat nog meer mannen en vrouwen aan het woord in haar vlot geschreven boek, zoals een forensisch arts, een rouwtherapeut, een funerair historicus en cardioloog Pim van Lommel, die nog maar eens uitlegt dat volgens hem het einde niet het werkelijke einde is. Ook dat is een soort hoop, maar anders dan die van de psychiater.