Nieuws

Vijf tips om gezondheidsverschillen aan te pakken in de praktijk

Plaats een reactie
Getty
Getty

Gezondheid is niet gelijkelijk over alle inwoners van ons land verdeeld. De verschillen hangen samen met verschillen in sociaaleconomische status. Als arts in spe moet je daarop voorbereid zijn.

Je hoort ze wel eens langskomen: de termen ‘gezondheidsverschillen’ en ‘gezondheidsongelijkheid’. Maar wat wordt daar nu eigenlijk mee bedoeld? En hoe komt het dat een lage sociaaleconomische status een risicofactor is voor veel ziekten? Terwijl de behandelmogelijkheden steeds beter worden, zijn er mensen in de Nederlandse samenleving die minder hard profiteren van gezondheidsvooruitgang.1,2 Mensen met een basis- of een vmbo-opleiding en laag inkomen leven gemiddeld 15 jaar minder in goede gezondheid dan mensen met een hbo+-opleiding en een hoog inkomen.1 Dit verschil zie je ook in de levensverwachting: mannen met een praktische beroepsopleiding leven gemiddeld 7,9 jaar korter dan mannen met een theoretisch-wetenschappelijk opleidingsniveau.3 Bij vrouwen is dit verschil 6,2 jaar. Gezondheidsverschillen ontstaan echter niet alleen door verschillen in opleidingsniveau en inkomen. Meestal is het een samenspel van verschillende factoren zoals schulden, slechte huisvesting, migratieachtergrond, werkeloosheid, eenzaamheid, blootstelling aan fijnstof of geweld.2,4 Dergelijke factoren worden ook wel sociale determinanten van gezondheid genoemd.

Vijf tips voor de dagelijkse praktijk, in het kort

1. Pas een integrale aanpak toen en wees betrokken bij het verbeteren van de leefomgeving.

2. Doe een sociale anamnese als sleutel naar sociale en culturele verschillen.

3. Gebruik afbeeldingen en video’s die je adviezen begrijpelijk en bereikbaar maken.

4. Houd rekening met persoonlijk budget bij beleids- en therapiekeuze.

5. Verhelder iemands individuele behoefte als start van een persoonsgerichte aanpak.

Om in de dagelijkse praktijk beter beslagen ten ijs te komen, leggen we je meer uit over gezondheidsverschillen in Nederland én manieren waarop je hier rekening mee kunt houden.

  1. Factoren die gezondheidsongelijkheid in de hand werken, versterken elkaar. Zo kunnen mensen met een lage sociaaleconomische status als het ware ‘gevangen’ zitten in armoede.5,6 Door een laag opleidingsniveau of een taalbarrière kunnen ze bijvoorbeeld alleen maar zwaar of onregelmatig werk doen zonder vast contract en een laag inkomen krijgen. Vaak zijn ze hierdoor veroordeeld tot een minder gezonde leefomgeving en zwaardere mentale belasting. Dit brengt meer schade toe aan gezondheid, waaruit dan weer problemen met werk en een slechter toekomstperspectief kunnen ontstaan. Dit wordt de genoemd.

    Tip: Een integrale aanpak
    Complexe problematiek vraagt om een integrale aanpak. Samenwerking op het gebied van wonen, werken en welzijn is nodig om de gezondheid blijvend te verbeteren.4 Behalve kiezen voor een beroep in de sociale geneeskunde, kun je als arts meedoen aan activiteiten om de leefomgeving te verbeteren. Dit kan op lokaal niveau door bijvoorbeeld wijkproblematiek bij de gemeente aan te kaarten, maar ook op nationaal niveau door aan de bel te trekken voor preventief gezondheidsbeleid waarin de overheid kan faciliteren.

  2. Mensen met een lage sociaaleconomische status hebben vaker te maken met tegenslagen zoals mishandeling, armoede, verlies van werk en discriminatie. Dit leidt tot chronische stress, angst en depressie, wat via neuro-immunologische veranderingen zoals een verhoogd cortisol, geassocieerd is met overgewicht, ziekte en vroegtijdige veroudering.1,4 Ook blijkt dat (chronische) ziekten zoals diabetes, hart- en vaatziekten en kanker vaker voorkomen en een slechtere uitkomst kennen bij mensen met een lage sociaaleconomische status.

    Tip: De sociale anamnese
    Naast rekening houden met bekende sociale en culturele verschillen tussen mensen, is het elangrijk om een sociale anamnese uit te voeren. Krijg een beeld van de persoon die tegenover je zit: zijn opleiding, inkomen, woonomgeving of eventuele migratieachtergrond. Door aandachtig te luisteren kun je factoren ontdekken die bijdragen aan de beperkt (ervaren) gezondheid en aangrijpingspunten vinden. Empathie tonen en persoonsgerichte communicatie komen de arts-patiëntrelatie overigens ook ten goede.

  3. Maar liefsteen op de drie Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Dit betekent dat bij hetzelfde aanbod aan gezondheidsbevorderende interventies het een grote groep mensen toch niet lukt om hun gezondheid en welzijn te verbeteren.7 Dit heeft verschillende oorzaken. Zo is voor 2,5 miljoen mensen laaggeletterdheid een probleem: zij hebben hierdoor moeite om informatie te vergaren, te begrijpen en goed toe te passen.1 Twee derde van deze personen zijn autochtoon. Daarnaast kunnen mensen verdwaald raken in een gezondheidssysteem dat ze niet kennen of dat anders functioneert dan in hun land van herkomst. Chronische stress, angst en uitputting hebben bovendien een negatieve invloed op cognitieve vermogens en vaardigheden.4,7,8

    Tip: Bereikbaar voor alle groepen
    Zorg ervoor dat jouw (toekomstige) praktijk of instelling fysiek, financieel en cultureel bereikbaar is voor alle groepen mensen.4 Dit betekent onder andere dat uitleg en instructies afgestemd zijn op het taal- en opleidingsniveau van de patiënt. Denk bijvoorbeeld aan afbeeldingen en video’s om zaken duidelijk te maken, zoals animaties over medicijnwerking en -bijwerkingen (KIJKsluiter.nl).

  4. Als iemand maandelijks weinig tot geen geld overhoudt, kan hij moeilijk de zorgkosten betalen die onder het eigen risico vallen. Hetzelfde geldt voor behandelingen die niet (volledig) vergoed worden vanuit het basispakket.9 Huisartsenzorg in Nederland is gratis; tweedelijnszorg, herhaaldelijke behandelingen bij de fysiotherapeut en een deel van de medicatie zijn dit niet. Door financiële beperkingen is voor sommigen de zorg dus minder toegankelijk dan voor anderen.

    Tip: Rekening met beperkt budget
    Het is goed om je als arts bewust te zijn van een beperkt budget en om hier rekening mee te houden bij de therapiekeuze. Het heeft geen zin om medicatie voor te schrijven als je patiënt die toch niet gaat ophalen bij de apotheek, omdat hij het niet kan betalen. En is die doorverwijzing naar een specialist of fysiotherapeut de enige optie? Misschien zijn er wel alternatieven die jij als huisarts kunt aanbieden of oefeningen waar de patiënt zelf mee aan de slag kan gaan thuis.


  5. Het verschil tussen ‘gelijkheid’ en ‘gelijkwaardigheid’ in gezondheid is het beste voor te stellen als drie mensen van verschillende lengte die naar een wedstrijd staan te kijken.8 Helaas staat er een hek voor het speelveld, dus alleen de langste persoon kan zien wat er gebeurt. In een gelijkebenadering van gezondheid krijgt iedere persoon een krukje om op te staan: de langste en de middelste persoon kunnen nu over het hek kijken, de kleinste persoon nog altijd niet. Bij een gelijkwaardige benadering van gezondheid, krijgt de kleinste persoon twee krukjes, de middelste één krukje en de langste geen krukje. Nu kan dus wel iedereen de wedstrijd zien. Met andere woorden: een patiënt met financiële zekerheid, goede taalvaardigheid en mentale ruimte om adviezen op te volgen heeft andere zorg nodig dan een patiënt die dit niet heeft.
    Tip: Maatwerk benodigd

    Meer langdurige ondersteuning, begrijpelijke materialen en samenwerking met maatschappelijke partijen voor sociale steun kunnen (deels) voorzien in benodigd maatwerk.4,8 De eerste en meest belangrijke stap is echter om de behoefte van de betreffende persoon of groep boven tafel te krijgen. Een persoonsgerichte aanpak om de zorg juist af te stemmen.

Gezondheidsverschillen zijn merkbaar in de spreekkamer, als je goed luistert. Zo zou je morgen op je spreekuur een patiënt kunnen zien met chronische lagerugpijn en een lage sociaaleconomische status. Na je anamnese en lichamelijk onderzoek adviseer je hem fysiotherapie, maar hij geeft aan dat nu niet te kunnen betalen uit diens eigen risico. Je overweegt of een tabletje dan een betere optie is. Toch diep je de sociale anamnese nog wat verder uit. Je komt te weten dat hij veel stress ervaart door schulden. Rondjes lopen in het park doet hij niet, want hij voelt zich niet veilig in zijn buurt en blijft liever binnen. Je concludeert dat hij ondersteuning nodig heeft in zijn sociale situatie en vertelt hem over het sociale loket van de gemeente. Ook lijkt hij niet te weten waar en hoe hij tips kan vinden voor zelfstandige rugoefeningen, waardoor verbetering nog niet is ingetreden. Je geeft hem kort wat uitleg over beweging en wijst hem op instructievideo’s op Youtube.

Door een persoonsgerichte aanpak met aandacht voor factoren die gezondheidsverschillen veroorzaken kan je de gezondheid van deze patiënt op de lange termijn bevorderen. Of het nu op landelijk, wijk-, of patiëntniveau is; laten we ons als jonge dokters samen inzetten voor gezondheidsgelijkwaardigheid.

Aanvullende informatie

Wil je hier meer over weten? Via deze video’s en teksten vind je meer informatie en handige tools:

  • https://www.pharos.nl/factsheets/sociaaleconomische-gezondheidsverschillen-segv/. Onder het kopje ‘Kennisbank’ vind je materiaal waarmee je in je eigen dagelijkse praktijk aan de slag kunt.
  • Het spoor Taal en Gezondheid van de gemeente Rotterdam biedt trainingen en toolkits aan: https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/taal-en-gezondheid/
  • Voor animaties over medicijnwerking en -bijwerkingen: kijksluiter.nl
  • Een interessante documentaire met onder andere ervaringen van huisartsen met praktijken in de achterstandswijken: https://www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/de-praktijk-van-de-achterstandsdokter
    • Oratie professor Nagelhout: https://ivo.nl/publicaties/inaugurele-rede-prof-dr-gera-nagelhout-stap-voor-stap-naar-een-gezonder-leven-voor-iedereen/

Auteurs: Egid van Bree en Marie Vermeiren

Contact

redacteur@degeneeskundestudent.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Bronnen

1. Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. Een eerlijke kans op een gezond leven. Raad RVS: Den Haag (2021).

2. Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. Gezondheidsverschillen voorbij: complexe ongelijkheid is een zaak van ons allemaal. [Internet] Adviezen.raadrvs.nl. 2020 [geraadpleegd 17-10-2021]

3. Health at a Glance: Europe 2020: State of Health in the EU Cycle. OECD publishing: Parijs (2020).

4. Van den Muijsenbergh M. Gezondheidsverschillen vragen om persoonsgerichte, integrale zorg door eerstelijns- en publieke gezondheidszorg. Tijdschrift voor gezondheidswetenschapen. 2019;97:36-9

5. Benzeval M, Bond L, Campbell C, et al. How does money influence wealth? Joseph Rowntree Foundation 2014

6. Bonds MH, Keenan DC, Rohani P, Sachs JD. Poverty trap formed by the ecology of infectious diseases. Proc Biol Sci. 2010;277(1685):1185-92

7. Nagelhout G. Stap voor stap naar een gezonder leven voor iedereen: inaugurele rede door prof. dr. Gera Nagelhout. Maastricht (2021)

8. Nagelhout G. Blog: Wie heeft dat hek neergezet? [Internet] Ivo.nl. 2021 [geraadpleegd 17-10-2021]

9. Zembla: De praktijk van de achterstandsdokter. [Uitzending] BNNVARA (2018).

  • Dores van der Geest

    Dores van der Geest (1998) studeert in Leiden. Ze is vijfdejaars, bestuurslid van De Geneeskundestudent en als onderdeel van die functie redacteur van Arts in Spe.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.