Kruistocht tegen ‘roken is eigen keuze’

Eerder die ochtend heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in een rapport ervoor gepleit dat toekomstige kabinetten prioriteit geven aan preventie. En dat mensen verplicht moeten kunnen worden om aan een gezondere leefstijl mee te werken. Bij De Kanter moet je niet aankomen met een dergelijke verplichting. ‘Ja, je mag mensen op hun eigen verantwoordelijkheid aanspreken. Maar verplichten is niet fair als je tegelijk de hele stad laat volhangen met zakken friet, gehaktballen en sigaretten. Op dit moment bepalen de multinationals van de bv Nederland nog te veel wat je eet, drinkt en rookt.’

De Kanter (62) besloot eind vorig jaar alleen nog een nulurencontract aan te houden bij het AVL waar ze de afgelopen tien jaar als longarts werkte. De ‘cham­pions league’ die het AVL-werk volgens haar is, liet zich lastig combineren met de antirooktopsport die ze ook wil bedrijven. De coronaontwikkelingen leidden ertoe dat ze dit jaar uiteindelijk één dag in de week als longarts ging werken in het Rode Kruis Ziekenhuis, bij haar oude maten.

‘Ik ben niet gestopt met arts-zijn. Mijn BIG-registratie is nog vijf jaar geldig. Ik heb nu the best of both worlds: ik zie ook nog patiënten.’ Haar andere dagen vult ze nu tot de nok met taken die horen bij haar voorzitterschap van de stichting Rook­preventie Jeugd: van lezingen geven tot kennis bijhouden over de internationale tabakslobby, van het schrijven van artikelen tot het opdraven in podcasts, van ­overleg met Jellinek tot GGD.

Preventieakkoord

Voorkomen dat nog één kind begint met roken en zo verslaafd raakt aan een middel dat ‘niks goeds brengt, geen roes of wat dan ook’. Dat is haar hoofdmissie. Die missie is een drietrapsraket, licht ze toe met een 50-jarige man met longkanker als voorbeeld. ‘Die man probeer ik nog zo lang mogelijk te laten leven en ga ik de beste behandeling geven. Die plicht heb ik als arts. Zijn kinderen, die al aan roken zijn verslaafd, pakken we niks af, maar helpen we wel als ze willen stoppen.’

Dat brengt haar bij een grote doorn in het oog. ‘Voor rookstoppen kun je vier keer tien minuten ondersteuning krijgen. Het is echt onderbedeeld in preventie.’ Dat mensen met een lage sociaal-economische status (SES) met name door roken tot twintig jaar in minder goede gezondheid leven, is een bijkomende grote bron van frustratie. ‘Die gezondheidskloof moet gedicht. In de groep mensen met de laagste SES rookt nog de helft van de 18- tot 40-jarige mannen. De hélft.’

De kleinkinderen van die 50-jarige man wil ze per direct behoeden voor tabak. ‘Zij moeten nooit meer een sigaret kunnen kopen. Als je niet begint, raak je niet verslaafd en mis je niks.’ Het ongeduld vlamt op in haar ogen bij de ambitie uit het ­huidige preventieakkoord: een rookvrije generatie per 2040. ‘Het preventieakkoord is mislukt. Er zijn wel rookvrije ziekenhuizen en scholen, maar de prijzen zijn niet genoeg omhooggegaan en het aantal verkooppunten onvoldoende omlaag.’

‘Ik probeer het onzichtbare te laten zien’

Rechtszaak

Ze wil een structureel hogere tabaksprijs en enkel tabaksverkoop via vergunde tabaksspeciaalzaken ‘die niks anders mogen verkopen, geen verjaardagskaart of wat. En uit de buurt van scholen. Prijs en beschikbaarheid aanpakken werkt bij iedereen, blijkt uit genoeg onderzoeken.’ Ze heeft er weinig vertrouwen in dat een nieuw kabinet komt met verder strek­kende tabaksplannen dan het lopende preventieakkoord. Ze vreest juist dat de eerdere plannen voor accijnsverhoging niet meer terugkeren in de nieuwe overheidsbegrotingen.

Daarom wil ze het de komende maanden over een andere boeg gooien. In afwachting van wat Prinsjesdag en een nieuw coalitieakkoord misschien nog brengen, sorteert ze met de stichting Rookpreventie Jeugd voor op een rechtszaak tegen de overheid. De Kanter wil via de bestuursrechter afdwingen dat de overheid ‘een tandje bijzet’ rond rookpreventie, met als juridisch argument dat gezondheid een recht is. En ze wil een ‘juridische status’ aan het preventieakkoord geven. Ze gaat daarom ook bij politieke partijen lobbyen zodat zij met een initiatiefwetsvoorstel komen voor ‘een rookvrije generatie in een generatiegebonden wet: niemand geboren vanaf 2020 kan nog aan sigaretten komen’.

Verder zet de stichting een campagne op waarin nabestaanden van tabaksdoden aan het woord komen in filmpjes die ‘buiten algoritmes om’ jongeren via TikTok ­moeten bereiken. ‘Je hoort nog te vaak verhalen zoals Mark Rutte ze vertelt: ‘Mijn moeder rookte en werd 90.’ Mensen begrijpen statistiek niet. Die vroege tabaksdoden kun je niet meer horen. Maar wel hun nabestaanden die veel te vroeg hun broer, oma of moeder moesten missen. Ik probeer het onzichtbare te laten zien.’

Dode roker

Daarnaast overweegt De Kanter nog om beschikbare cijfers over de kosten van roken te laten actualiseren. Daarmee ­moeten mensen of partijen die ‘nog altijd denken dat een dode roker goedkoper is dan iemand die lang leeft’ worden overtuigd. Zeker de VVD – ‘die blijft weerbarstig’ – kan ze bereiken met een financiële motivatie, hoopt ze.

Zelf de politiek in om haar doel te bereiken ziet De Kanter – na een kort, in de knop afgebroken avontuur met NLBeter – niet meer zitten. ‘Ik zag NLBeter liever als beweging dan als one-issuepartij. Ik wil alleen in de Tweede Kamer zitten bij een partij die de grootste is, een meerderheid heeft, met het dossier preventie. Als dat geen optie is, beïnvloed ik liever als onafhankelijke activist meerdere Kamerpartijen.’

De Kanter is blij met de steun die ze ervaart van artsenorganisaties als de KNMG en de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) voor haar zaak. De FMS (Federatie Medisch Specialisten) zou wat haar betreft meer van zich kunnen laten horen op dit gebied. ‘Het zou fijn zijn als die ­artsen in Den Haag de VVD-collega’s ­vertellen dat roken geen vrije keuze is.’

Ze heeft het gevoel dat ze in de buurt komt van ‘het tippingpoint’. ‘Dat is het moment dat ook de VVD om gaat. Het gaat niet vanzelf goed komen. De lobby van de tabaksindustrie verhevigt. We ­blijven hangen in dat roken een vrije ­keuze is. Ik bereik inmiddels regionen als de Gezondheidsraad, het Zorginstituut. Dat helpt me het vol te houden. Ik kan er nog niet moe van worden.’