Knippen en plakken

Een dunne lijn tussen citaat en plagiaat

Wie zijn zoveelste verslag moet maken, kan in de verleiding komen om snel wat teksten van internet te plukken.

Even knippen en plakken en hupsakee. De opleidingen hebben inmiddels tegenmaatregelen getroffen.

Universiteiten besteden meer aandacht aan fraude en plagiaat in een tijd dat ‘knippen en plakken’ zo gemakkelijk gaat. Plagiaat in een artikel kan vervelende consequenties hebben. Maar in een verslag, in hoeverre mag het dan wel en in welke mate? Hoe sporen we het op?

Wie deze cursieve tekst door een plagiaatchecker haalt, zal vaststellen dat hier plagiaat is gepleegd. Je mag een tekst van een ander niet klakkeloos in een verslag gebruiken. Zelfs niet als je het tussen aanhalingstekens zet. Als je andermans tekst gebruikt, moet er een bronvermelding bij, anders is het plagiaat. Daarom bij dezen de bron van bovenstaande tekst: ‘Plagiaat: wat doet ú er aan?’ van drs. Th.E. Fick, te vinden op blz. 112 van de

programmagids van het congres van de Nederlandse Vereniging van Medisch Onderwijs Congres in 2007.

De meeste geneeskundeopleidingen hebben in hun studiegids opgenomen dat plagiaat met een jaar schorsing kan worden bestraft. Maar wanneer spreek je van plagiaat? Van Dale geeft als omschrijving: ‘het overnemen van stukken, gedachten, redeneringen van anderen en deze laten doorgaan voor eigen werk’, synoniemen: letterdieverij en letterroof.

Maar teksten overnemen is niet in alle gevallen verboden.Het hangt ervan af hoe je een tekst overneemt en hoe je de referentie omschrijft. De scheidslijn tussen wat mag en wat niet is heel dun.

Opsporen

Sommige opleidingen, waaronder die in Maastricht, Rotterdam en Utrecht, gebruiken een plagiaatscanner. Die sporen plagiaat op grofweg twee methoden op. Er zijn computerprogramma’s die de verslagen van alle studenten verzamelen en vergelijken.

Deze programma’s zoeken naar opvallende gelijkenissen in teksten zoals woordcombinaties of overeenkomstige fouten. De andere mogelijkheid is een scanner die alle verslagen op plagiaat controleert door het web af te zoeken naar teksten die veel lijken op de te controleren verslagen. De scanner stelt vast in welke teksten mogelijk is geplagieerd en welke bronnen daarbij zijn gebruikt.

Hoe vaak plagiaat voorkomt, is onbekend. Maar dat studenten plagiaat plegen, staat vast. Uit onderzoek (n=888) in 2005 van de Stichting Onderwijs Evaluatie (SOE) blijkt dat ruim driekwart van de studenten teksten van internet plukt. Dat hoeft nog geen plagiaat te zijn, want als je de exacte bron vermeldt en de tekst in eigen woorden weergeeft of becommentarieert, dan is het toegestaan. Toch zegt 7,5 procent van de studenten dat ze letterlijke tekst van internet of van anderen zonder bronvermelding overnemen. Een ruime meerderheid van de studenten

vindt het naar de letter overschrijven van teksten onacceptabel.

Het omdraaien van woorden en/of zinnen of het veranderen ervan zien ze als ‘redelijk onacceptabel’.

Derdejaars geneeskundestudente Fleur Gooren (VU) en tweedejaars Myrthe Sonneveld (UvA) houden zich verre van plagiaat. ‘Als ik ooit heb geplagieerd, dan was het niet bewust’, zeg Fleur.

Myrthe beaamt dat: ‘Je schijnt hele artikelen en samenvattingen te kunnen kopen, maar ik maak ze allemaal braaf zelf.

Soms zie ik wel eens documenten over de opzet van een stuk van hand tot hand gaan. Maar dat komt omdat de opdrachten vaak onduidelijk zijn.’

Niet heilig

In Utrecht wordt de scanner gebruikt die ook internet doorzoekt. Resultaten van de gehele faculteit zijn er niet. De Utrechtse coördinator/examinator bij de studie geneeskunde Tom Fick geeft een indicatie van de voltreffers voor verslagen van het keuzeonderwijs.

Van de 1472 verslagen die de scanner controleerde, rees bij 41 procent twijfel. Nadat docenten de tekst nog

eens grondig hadden bekeken, bleek bij 4 procent sprake te zijn van plagiaat.

De scanner is niet heilig, meent Fick. ‘Het computerprogramma haalt lang niet alle fraude eruit of het signaleert

juist plagiaat terwijl dat niet het geval is. Je moet een uitkomst van de scanner daarom altijd persoonlijk controleren. Aan de ene kant speelt het feit dat zo’n programma niet alle documenten op internet kan vinden. Anderzijds herkent het programma referenties ook als plagiaat. Het geeft aan dat het een bestaande

tekst is. Dat klopt, want een referentie moet je op een bepaalde manier noteren.’

Argwaan

Volgens de meest recente cijfers - die van de SOE uit 2005 -heeft 45 procent van de docenten (n=63) regelmatig tot vaak het vermoeden dat een student in een werkstuk heeft geplagieerd.

Tweedejaarsgeneeskundestudente Myrthe denkt niet dat docenten zich erg druk maken over plagiaat. ‘De faculteit besteedt er niet veel aandacht aan. We hebben wel een boek over wetenschappelijk onderzoek. Daarin staat wat over fraude en plagiaat.

Maar ik ken geen studenten die zijn gepakt voor plagiaat.’ Fick meent dat docenten erop gespitst moeten zijn. Zelf werd hij vijf jaar geleden voor het eerst geconfronteerd met plagiaat. Hij krijgt alle verslagen van het keuzeonderwijs onder ogen. Eerst worden ze op hun inhoudelijke merites beoordeeld door de docent. Daarna beoordeelt Fick het op vorm, bijvoorbeeld of de opzet deugt en of er een goede referentielijst bij zit.

‘Het eerste geval van plagiaat ontdekte ik omdat ik een zin van mijzelf in het verslag herkende’, vertelt hij. ‘Het was een zin uit een patiëntenfolder die ik had geschreven en waarover ik lang had nagedacht, daarom herkende ik het. Toen bleek dat de student de hele folder als verslag had ingeleverd. Het verslag was door de eerste corrector als matig beoordeeld omdat de tekst te simpel was voor een geneeskundestudent.’

In diezelfde periode had Fick nog een keer te maken met plagiaat. Een student presenteerde een ‘heel gelikt’ verslag en dat wekte argwaan bij de docenten. Het bleek rechtstreeks van internet te komen. En laatst had Fick nog een geval bij de hand.

De scanner gaf aan dat een heel stuk tekst was overgeschreven. ‘Dat klopt’, had de student gezegd, ‘het is een wettekst en die moet ik letterlijk overnemen.’ Fick verrichtte nog wat extra speurwerk en stuitte op een treffende overeenkomst. Het bleek dat de student de opzet van een artikel had overgenomen met daarin teksten van internet. En dat mag ook niet.

Na de eerste twee gevallen van plagiaat besloot de opleiding een plagiaatscanner te gaan gebruiken. Tegenwoordig stopt Fick elk verslag in de speurmachine. De sancties zijn nu ook serieuzer. Er is een docent die zijn studenten expliciet waarschuwt dat hun verslagen door de plagiaatscanner gaan. Resultaat: nul procent plagiaat.

Sancties

Toen Fick de eerste gevallen van plagiaat ontdekte, stond er nog weinig in het examenreglement over  letterdiefstal. Na een pittig gesprek gingen de studenten vrijuit. Vervolgens werden er sancties in het

reglement opgenomen. Nu hangt plagiërende studenten een jaar schorsing boven het hoofd. Een enkele

keer krijgen ze les in plagiaat voorkomen. Ook in werkgroepen en op de website wordt het fenomeen plagiaat

uit de doeken gedaan.

Sommige geneeskundefaculteiten leggen op hun website duidelijk uit wat plagiaat is (zie kader Nuttige

links). En enkele faculteiten melden alleen dat het niet mag en wat de sancties zijn.

Studenten lijken zich doorgaans niet te realiseren dat ze plagiaat plegen. Volgens het SEO-rapport heeft meer dan de helft van de studenten onderwijs gehad in het voorkomen van plagiaat.

Maar meer dan de helft van deze groep studenten gebruikt nog steeds teksten van internet of uit andere bronnen. Van de ondervraagde docenten zegt 46 procent les te hebben gegeven in het voorkomen van plagiaat. Onduidelijk is of de houding ten opzicht van plagiaat is veranderd sinds het onderzoek van de SEO.

Onaanvaardbaar

Studenten ontwikkelen een normbesef als het gaat om plagiaat. Fleur Gooren sprak haar medestudent aan op zijn werkhouding. Zij ontdekte dat de medestudent een Engelse tekst door de vertaalmachine had gehaald en het presenteerde als zijn eigen tekst. Dit was voor een gezamenlijke opdracht. ‘Ik vond het onaanvaardbaar’,

zegt ze. ‘Mijn naam zou ook boven het werkstuk komen, maar ik wilde er niet medeverantwoordelijk voor zijn.’

De medestudent heeft toen het artikel in eigen woorden samengevat.

Op een aantal websites van geneeskundefaculteiten staat wat er gebeurt met mensen die worden betrapt. In de meeste gevallen volgt er een gesprek; sancties in de vorm van schorsing zijn voor zover bekend nog niet voorgekomen. Redenen om te plagiëren zijn divers: tijdgebrek, onwetendheid, onzekerheid over taal- of schrijfvaardigheid, geboden gelegenheid of slechte motivatie.

Wie bij geneeskunde in Utrecht wordt betrapt, kan rekenen op een indringend gesprek met twee leden van de examencommissie. Meestal moet de student de opdracht daarna opnieuw maken. Fick: ‘Natuurlijk willen we weten wat er is gebeurd. We krijgen vaak te horen dat de student in tijdnood was. Daar kan ik me iets bij voorstellen. Studenten moeten veel verslagen maken; te veel vind ik wel eens. Maar het resultaat van het gesprek

is bijna altijd dat de student zijn opdracht moet overmaken, maar ook dat hij inziet waarom plagiaat niet is geoorloofd. Dat kost tijd en soms kan hij daardoor niet meteen door met het volgende blok. Ook krijgt zo’n student een aantekening in het dossier. Gelukkig hebben we nog niet meegemaakt dat een student

tweemaal voor hetzelfde vergrijp is betrapt. We willen onze studenten een academische - dus een open, originele en kritische houding aanleren. Daar past overschrijven niet bij.’

PDF van dit artikel