‘Herr Doktor’ sterft uit

Oostenrijkse huisarts kiest voor stadspraktijk

Een portie mensenkennis, een zebravink en leverparameters zijn benodigdheden voor een coschap huisartsgeneeskunde op het Oostenrijkse platteland. Arts in Spe voegde zich twee dagen bij het team van ‘der Buschdoktor’.

Op het glooiende platteland ten noordwesten van Wenen staat een hagelwit gebouw waarin een huisartsenpraktijk zetelt. Het is een éénmanspraktijk in het 1632 koppen tellende dorpje Lengenfeld. Voor de praktijk staan een tractor, een brandweerwagen en een racefiets. In de wachtkamer grijnst een skelet de ruimte in. Het geraamte draagt een hoed en andere vergeten spullen. Op de hoed staat de tekst Wer hat uns vergessen? Het plattelandsleven valt in niets te vergelijken met het stadse bestaan, ook niet voor de huisarts.

Vierkante Volvo

De racefiets voor de deur van de praktijk behoort Dirk Ottink toe, een geneeskundestudent uit Nijmegen. Dankzij het Network of Primary
Health Care (NPHC) kunnen Nijmeegse geneeskundestudenten het coschap huisartsgeneeskunde en geriatrie elders lopen. Momenteel nemen zestien Europese universiteiten deel aan de uitwisseling via het NPHC. Ottink loopt zijn coschap huisartsgeneeskunde in vier verschillende huisartsenpraktijken op het platteland ver buiten Wenen. Nu is hij in de éénmanspraktijk van Ulrich Busch, onder de
Lengenfelders beter bekend als der Buschdoktor, aan het werk. ‘Voordat ik naar Wenen ging had ik een oud romantisch idee van een plattelandsdokter zoals je die in films van de jaren zestig ziet: een man in een vierkante oude Volvo die ’s middags keurig zijn visites rijdt en 24 uur per dag dé dokter is’, vertelt Ottink. Die voorstelling blijkt gedeeltelijk te kloppen. Hij neemt deel aan het huisartsenbestaan, van congresbezoeken tot het uitrukken bij een noodgeval. ‘De huisarts leeft tussen en met de patiënten. Daardoor is het heel moeilijk om je privéleven en je rol als arts te scheiden.’ Voor Busch is het dagelijkse kost. Hij leeft met het dorp in zijn achterhoofd. Patiënten spuien hun klachten ongeacht waar ze hem tegenkomen. ‘Laatst liet iemand zijn voeten met zwemmerseczeem zien midden op het kruispunt’, lacht Ottink.

Tuinbroek

Een bejaarde man in een tuinbroek heft groetend zijn hand als hij de therapieruimte inloopt. De tractor blijkt zijn bezit. Hij komt voor een FSME-vaccinatie. ‘Tegen Frühsommer meningo-encephalitis als gevolg van een tekenbeet’, legt Ottink uit terwijl hij alles gereedmaakt om de vaccinatie te geven. De brandweerwagen is van de vrijwillige brandweer, de sociale spil van Lengenfeld, die gehuisvest is in het aangrenzende pand. De man in de tuinbroek is een actief lid, zoals veel mannelijke Lengenfelders. In een van de spreekkamers ziet Ottink zelfstandig patiënten die hij nabespreekt met een kritische Busch. Voor de dorpsbewoners maakt het niets uit, Ottink is voor hen een volwaardige Herr Doktor. ‘Oostenrijkers hechten veel waarde aan status. Vanuit de vroegere monarchie zijn ze dat denk ik zo gewend’, zegt de geneeskundestudent die nog slechts een klein jaar is verwijderd van de artsentitel.

Hart voor de zaak

‘Oostenrijkse patiënten willen graag bevestiging van hun klachten. Nederlandse patiënten horen het liefst dat ze niets hebben. Ik denk dat een Hausapotheek dit gedachtegoed versterkt.’ Met name de oudere generatie plattelandsbewoners vragen snel om een Puiverl (tablet) of om een Spritze (spuit). ‘Voor een simpele verkoudheid worden soms wel vier medicamenten uitgedeeld: antihoestmiddel, aspirine, vitamines en neusdruppels’, zegt hij.

Toch werkt een plattelandsarts primair met hart voor de zaak. Zijn inzet is groot. ‘Wat ik echt mooi vind, is het brede interesseveld dat een huisarts moet hebben om zijn patiënten en hun leefwereld te begrijpen’, zegt Ottink. Bij een huisbezoek vragen boeren soms of Busch naar een ziek dier kan kijken. Hij neemt ook wel eens dieren mee van patiënt naar patiënt. Busch heeft het dorp op zijn hand. Hij bracht een patiënte een zebravink tegen de eenzaamheid. De zebravink was afkomstig van een verderop wonende patiënte. Sindsdien drinken de dames samen koffie.

Blauw licht

‘Patiënten uiten hun dank met cadeaus’, zegt Ottink terwijl hij naar wat flessen wijn op de balie van de praktijk wijst. ‘Veel inwoners verbouwen zelf wijn. We zien hier veel alcoholgerelateerde problematiek.’ De praktijk heeft een eigen laboratorium waarin een groot deel van het labwerk wordt gedaan. Ook behandelingen die in Nederland intramuraal zouden plaatsvinden, verzorgt de huisarts. Een jongeman met Morbus Crohn ligt in de therapieruimte aan het infuus met infliximab, een TNF-alfaremmer. Plattelandsarts zijn vereist veel vaardigheden. Ottink maakte onlangs een noodgeval mee. Want Busch is naast huisarts ook Notarzt. ‘We reanimeerden totdat de ambulance ter plekke was. Dat was erg indrukwekkend’, zegt Ottink. Busch rukt regelmatig uit met een blauw zwaailicht op het dak van zijn jeep. Het beeld van Duitstalige series waarin artsen heroïsch eerste hulp verlenen is voelbaar. Maar de werkelijkheid is minder rooskleurig. Huisartsen krijgen hiervoor niets betaald. Maar ze staan er wel 24 uur per dag en zeven dagen per week voor klaar.

Knokkers

Huisarts zijn op het platteland van Oostenrijk is niet eenvoudig. ‘Het zijn knokkers in een organisatie die in vergelijking met Nederland nog in de kinderschoenen staat’, zegt Ottink. Artsen worden vertegenwoordigd door de Ärztekammer, maar die wordt gedomineerd door specialisten. Vooral de plattelandsarts ondervindt hiervan nadeel. Huisartsen in de stad hebben vaak een grotere patiëntenpopulatie en ’s nachts is de hulp van de ziekenhuizen toereikend. Een plattelandsarts moet zelf het hoofd boven water houden. Sommige huisartsen hebben ’s nachts beurtelings dienst in een regio, maar uiteindelijk is de plattelandsarts een Einzelkämpfer.Ottink denkt dat de plattelandsgeneeskunde op het punt van uitsterven staat. Studenten kiezen uit praktische overwegingen voor de stadspraktijken. De plattelandsgeneeskunde blijft
ongezien. ‘Hoe het vak zich zal ontwikkelen, is afhankelijk van de financiering van de opleiding van nieuwe huisartsen. Intramuraal werken is financieel veel aantrekkelijker’, zegt Ottink. De intensieve gesprekken met de huisarts zullen hem het meeste bijblijven. Hij heeft veel inzicht gekregen in de samenleving en het gezondheidssysteem. ‘Ik wilde mijn medisch Duits verbeteren met het oog op een opleidingsplek in Duitsland. Maar zeker als je huisarts wilt worden is dit een heel goede mogelijkheid om een ander systeem te leren kennen. Eenmaal in opleiding krijg je die mogelijkheid minder makkelijk’. Een patiënte schudt Herr Doktor Ottink hartelijk de hand als ze de praktijk verlaat. ‘Ik had geen betere keuze kunnen maken dan naar Oostenrijk te gaan’, lacht hij.

Overschot

In Oostenrijk bestaat geen specifieke opleiding tot huisarts. Na de geneeskundestudie moeten basisartsen eerst Turnusarzt worden.3 Er is een overschot aan basisartsen omdat de geneeskundeopleiding zelf geen numerus clausus kent. In 2009 solliciteerden 3000 kandidaten voor 745 Turnus-plekken. De Turnus duurt minimaal 36 maanden en bestaat uit huisartsengeneeskunde, chirurgie, gynaecologie, KNO, dermatologie, interne geneeskunde, kindergeneeskunde en neurologie of psychiatrie. De Turnus wordt afgesloten met een Prüfung zum Arzt für Allgemeinmedizin en bezegeld met de ius practicandi die het recht geeft tot zelfstandige beroepsuitoefening. De Turnus wordt slecht betaald, de werktijden zijn lang en er is weinig supervisie.

De Oostenrijkse huisarts

Oostenrijk heeft 8,3 miljoen inwoners.
In 2008 waren er ongeveer 12.500 huisartsen. Circa 6300 huisartsen zijn daadwerkelijk als huisarts werkzaam. Per 100.000 inwoners zijn er in Oostenrijk 153 huisartsen geregistreerd; in Nederland zijn er 53 artsen per 100.000 inwoners.1 2 Een praktijk in een dorp heeft vaak 800 tot 1000 patiënten. Door een huisapotheek blijft de omzet van een plattelandspraktijk rendabel. 

Vervolg

Na de driejarige Turnus kun je als huisarts aan de slag, maar je moet nog minimaal drie jaar werkervaring opdoen en een mondeling examen afleggen voordat je een eigen praktijk mag voeren. Opmerkelijk genoeg stelt elk Bundesland andere eisen aan deze laatste drie jaren. Specialist worden duurt vier tot zes jaar. De opleiding hiervoor overlapt met de Turnus. Een opleidingsplaats verwerven is moeilijk. Veel artsen proberen bij de driejarige Turnus binnen te komen en stappen, zodra de mogelijkheid zich voordoet, over naar een specialisatie.

Richtlijnen

Sinds 2005 werkt Oostenrijk met de EBM Guidelines für Allgemeinmedizin, gebaseerd op het Finse huisartsensysteem.4 Het boek bevat meer dan 1000 korte richtlijnen. Een uitkomst voor de huisarts, die vaak alleen werkt en een groot scala aan taken heeft. Hoewel de gemiddelde levensverwachting in Oostenrijk en Nederland op 80,5 jaar ligt, is de patiëntenproblematiek verschillend: levercirrose is met 3 procent doodsoorzaak nummer zes in Oostenrijk, maar komt in de Nederlandse top 10 niet voor.5 De Oostenrijkse patiëntenzorg is goed in vergelijking met Europa. Oostenrijk staat in de Euro Health Consumer Index 2008 (een kwaliteitsmaat voor de patiëntenzorg per land) op plaats drie. Nederland staat op nummer één.6

Bronnen
1. UEMO 2008/045, National Report – Country AUSTRIA, Dr. Brettenthaler, 15.08.2008 2. http://data.euro.who.int/hfadb 3. http://turnus.mcw-portal.com/ 4. Z Evid Fortbild Qual Gesundhwes., EbM guidelines for primary care": first experience with implementation and acceptance, Rabady S., 2009; 103(1): 27-33. 5. http://www.who.int/entity/healthinfo/statistics/bodgbddeathdalyestimates.xls 6. http://www.statistik.at/web_de/statistiken/gesundheit/gesundheitsversorgung/ambulante_
versorgung/index.html

Maartje Katzenbauer