Communiceren kun je leren

Niets is zo belangrijk in de vorming van de arts als communicatieonderwijs. Zelf verhuisde ik naar een uithoek van het land omdat daar het communicatieonderwijs het beste zou zijn. Dat dus voorop: ik houd ervan. Ik zie echter steeds meer stereotype gedragingen van de arts. Aangeleerde artefacten in de communicatie, die je goede beoordelingen opleveren.

‘Waar kan ik u mee helpen?’ zegt de arts, slaat zijn benen over elkaar, vouwt de handen in elkaar, legt die of op de tafel voor hem, of op de knie van de over elkaar geslagen benen, afhankelijk van de beschikbaarheid van een tafel.

Zo, de kop is eraf. Vervolgens moeten we de patiënt aan het woord laten. De patiënt laat je ten minste vijf minuten praten, dat levert een schat aan informatie op. Ook al vind je het nog zo leuk om jezelf te horen praten en slimme vragen te stellen, de patiënt moet eerst vijf minuten praten. Mocht de patiënt niet zo’n prater zijn, dan kun je deze aanmoedigen door ‘Hmm’ of ‘hmm hmm’ te zeggen. Non-verbaal gooi je er een knikje bij. Een meelevende of peinzende en nadenken veinzende blik mag ook.

Het kan gebeuren dat de patiënt tijdens het gesprek emotioneel wordt. In dat geval schuif je de doos met tissues, die in alle gevallen al op tafel staat, naar de patiënt toe. Deze vaardigheid repeteer je zo vaak dat het loopt als een goed geoliede machine. Vervolgens toon je empathie beslist niet door ‘dat kan ik me voorstellen’ eruit te gooien. Jij kunt je namelijk niet voorstellen hoe het is om geen benen te hebben, want jij hebt ze nog allebei.

Daarnaast moet je beslist stiltes laten vallen tijdens het gesprek. Deze stiltes moeten niet verward worden met ongemakkelijke stiltes. Het zijn momenten van bezinning en reflectie, waarin jij je houding naar de patiënt kunt bepalen, de patiënt tijd heeft om na te denken en jij ook. Het is geen bedenktijd voor je volgende vraag, want die moet spontaan uit het gesprek vloeien.

Zo. Je bent klaar om te communiceren als arts. Helaas vinden mijn patiënten er niets aan. Ze vinden het lachwekkend en trekken hun wenkbrauwen erbij op. Ze houden niet van zakelijke, ingestudeerde gesprekken. Daar zit namelijk de adder onder het gras: hoe meer jij je best doet ‘ik ben aan het communiceren als arts’ uit te stralen, hoe minder oprecht het overkomt op de patiënt. De doorsneepatiënt houdt niet zo van nep. In het ergste geval begint je patiënt jou te spiegelen of gooit er wat metacommunicatie in en je hoort in je gezicht wat hij van jouw houding vindt.

Hoe meer ik gewoon reageer zoals ik buiten mijn werk zou reageren, hoe meer ik contact maak met de patiënt. Te veel nadenken over communicatie heeft het gevaar dat je onnatuurlijk overkomt. Uiteindelijk komen we dan toch weer uit bij het cliché ‘wees jezelf’. Communiceer als jezelf en wees je ervan bewust wat daarvan de valkuilen en sterke kanten zijn. Kan ik verder nog iets voor u doen?