Financiële prikkels? Draai ze om!

Ik geloofde mijn ogen niet: in Nederland kan een laag inkomen en laag opleidingsniveau alleen er al voor zorgen dat je levensverwachting in goede gezondheid er met vijftien (!) jaar op achteruitgaat. Laat dat even binnenkomen. Dat dit onwenselijk is lijkt mij evident – is het niet om iemands welzijn, dan is het daarnaast wel om de impact die dit heeft op de totale zorguitgaven en iemands (achteruitgang in) productiviteit – maar biedt ons huidige systeem genoeg ruimte om dit te verbeteren?

Begin deze maand kwam de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) met een oproep om gezondheidsongelijkheid – belichaamd door fenomenen als ‘postcodegezondheid’ – aan te pakken door de problemen aan te pakken waar ze ontstaan. Het rapport stelt dat de ‘maatschappelijke oorzaken’ centraler moeten komen te staan, in plaats van te focussen op individuele leefstijlinterventies. Volgens de RVS is het laatstgenoemde een aanpak die vooral ‘gezonde mensen gezonder maakt’, zonder oog te hebben voor de onderliggende problematiek die zich uit in de grote gezondheidsverschillen die Nederland (nog steeds) kent.

Dan rijst mij bij direct de vraag of de wijze waarop onze zorg nu is geregeld genoeg ruimte biedt om dit probleem aan te pakken. Op het eerste oog moet je wellicht concluderen dat dit niet het geval is. Door de (gereguleerde) marktwerking staat ons systeem bol van de financiële prikkels. Die zijn er – met goede redenen – voor zowel patiënt, zorgverlener als verzekeraar. Het vervelende aan deze prikkels is echter dat ze vaak ‘pervers’ zijn: als zorgverleners of verzekeraars verdienen aan iedere patiënt die wordt behandeld, wordt ‘ziek-zijn’ een verdienmodel.

Anders dan je misschien zou denken, wordt dit geen betoog voor minder marktwerking en het in grote mate wegnemen van financiële prikkels. Integendeel. We zouden die prikkels juist om moeten draaien, en ze op die manier in ons voordeel gebruiken! Dit vereist een draai van 180 graden in de manier waarop we nu naar de zorg kijken en – vooral – in de wijze waarop beleid nu wordt gemaakt, maar het is absoluut niet onmogelijk.

Met een breder tijdspad, duidelijke wettelijke verplichtingen en beloningen voor gezondheidswinst op de lange termijn, wordt preventie éíndelijk ook financieel aantrekkelijk om op in te zetten. Accepteer dat de kosten vooruitlopen op de baten, en opeens wordt het lucratief om in te zetten op zichtbaar maatschappelijk werk en een gezonde start voor ieder schoolgaand kind. Zet in op initiatieven als ‘pay-for-performance’, ‘value-based health care’ en ‘shared savings’, en zorgprofessionals worden ook financieel uitgedaagd om in te zetten op grootschalige gezondheidsbevordering.

Ik hoef niemand hier te vertellen dat de mens in algemene zin sterk tot zeer sterk reageert op financiële prikkels. Het zou zonde zijn als we dit gegeven anno 2021 niet in ons voordeel gebruiken, want met niets doen gaan we de gezondheidsachterstanden zéker niet verkleinen.