In de ban van de bacterie

Voorzitterscolumn

De voortschrijdende resistentie van bacteriën voor antibiotica is momenteel waarschijnlijk de grootste bedreiging voor de volksgezondheid (zie ook blz. 1568). In korte tijd verschenen er berichten over de ontdekking van een nieuwe MRSA-variant bij koeien in Engeland door overmatig gebruik van antibiotica tegen uierinfecties, de gevolgen van de EHEC-bacterie in voedsel en het uitgebreide gebruik van antibiotica bij kippen en varkens in Nederland.

Met antibiotica worden bacteriën bestreden, maar wordt ook resistentie bevorderd. Een overstap van dier naar mens leidt vervolgens tot een epidemie met vergaande consequenties voor de volksgezondheid én economie, zo hebben wij inmiddels ervaren. Opmerkelijk vond ik ook het bericht dat een ziekenhuis een patiënt die al langer bekend was als drager van een multiresistente bacterie naar een ander ziekenhuis had overgeplaatst zonder waarschuwing en passende maatregelen.

Vooral artsen houden zich niet aan hygiënische maatregelen van de Stichting Werkgroep Infectie Preventie (www.wip.nl), zo blijkt uit diverse onderzoeken. Denk aan simpele zaken als het afdoen van sieraden en polshorloges tijdens klinische werkzaamheden en het handen wassen na elk patiëntcontact. Allemaal voorbeelden van hoe nonchalant wij omspringen met microbiologische aangelegenheden. Kennelijk ervaart men wat men niet kan zien nog steeds niet als een gevaar.

Bij ongewijzigd antibioticabeleid
zijn we straks weer terug bij af

De Weense verloskundige Ignaz Semmelweiss was medio de negentiende eeuw de eerste die de betekenis van hygiënische maatregelen onderkende. Het bestaan van bacteriën was toen nog onbekend, laat staan dat antibiotica beschikbaar waren. Semmelweiss meende dat de oorzaak van de meestal dodelijke ziekte kraamvrouwenkoorts, besmetting met een onbekende factor was. Als beste remedie zag hij het wassen van de handen met chloorwater voordat vrouwen inwendig werden onderzocht. In het fraaie boek Verlangen naar verbetering over 375 jaar academische geneeskunde in Utrecht schrijft Annemieke Klijn dat de hoogleraar chirurgie en verloskunde Goudoever niet geloofde in de theorie van besmetting, en daarin stond hij bepaald niet alleen. Hij was wel voorstander van handen wassen. Gelukkig verdween het ongeloof onder medici na de ontdekking van de bacterie door Louis Pasteur kort daarop, maar handen wassen doen wij nog steeds onvoldoende.

Steeds vaker worden wij geconfronteerd met infectieziekten die zelfs met de krachtigste antibiotica niet goed te bestrijden zijn. Op elk antibioticum vindt de bacterie kennelijk door mutatie een slimme uitweg. Dat gaat sneller door ondoelmatig en ongericht omspringen met antibiotica. En dat gebeurt in veel Europese landen waar antibiotica zonder recept verkrijgbaar zijn. Steeds vaker wijzen microbiologen erop dat wij bij ongewijzigd beleid straks weer terug zijn bij af en dat dan hygiënische maatregelen de enige bruikbare instrumenten zijn om infectieziekten te bestrijden.

Het is te hopen dat er op korte termijn een wetenschappelijke doorbraak komt waardoor de nek-aan-nekrace tussen mens en bacterie in de struggle for life voorlopig in het voordeel van de eerste kan worden beslecht. Zeker is echter dat de bacterie ook daarop wel weer een antwoord zal weten te vinden. Het advies blijft dus dat wij in de ban van hygiëne en zorgvuldig gebruik van antibiotica moeten blijven, opdat de bacterie ons niet in de ban doet.

Arie C. Nieuwenhuijzen Kruseman, voorzitter KNMG