Laatste nieuws

Een goed gesprek over de dood

Plaats een reactie

Slecht nieuws: draai er niet omheen en geef emoties de ruimte

Geneeskunde is goed in het wegschuiven van de dood. Met de voortschrijdende technologie zijn mensen gezonder en leven ze langer. Ook wanneer genezing niet mogelijk is, kunnen artsen veel betekenen voor patiënten. Een tijdig gesprek over het naderend overlijden is hiervoor een voorwaarde. Maar hoe breng je de harde boodschap? Wat doe je met heftige emoties, of juist ontkenning, van de patiënt?
Elf tips voor een zinvol gesprek over de naderende dood.

Niet uitstellen. De meeste mensen praten niet graag over de dood, laat staan over hun eigen overlijden. Maar het is van belang dat de patiënt, ondanks zijn verdriet en angst, nadenkt en praat met de naasten én de arts, zodat je elkaars visie op de laatste levensfase leert kennen. Wat vindt de patiënt werkelijk nog van belang? Waar is de patiënt bang voor? Wat wil hij nog bereiken? Begin er tijdig over.

Goede voorbereiding. Net als een operatie uitvoeren vergt een gesprek over het naderend overlijden een goede voorbereiding. Weet wat je wilt bereiken. Neem contact op met (eerder) bij de behandeling betrokken artsen.

Niet behandelen is ook een optie. Artsen hebben de neiging door te zoeken en behandelingen aan te blijven bieden. Patiënten putten hier vaak hoop uit. Maar met een stapeling van zware behandelingen komt de ziekte centraal te staan in plaats van de zieke, de maximale in plaats van de optimale behandeling. Als de kans op verbetering klein is, kan afzien van of stoppen met een behandeling een goede keuze zijn. Benoem ook de kwaliteit van leven als de patiënt niet meer behandeld zou worden.

Breng de boodschap direct. Zeg het liefst direct wat er aan de hand is. Niet eerst ‘Kon u het goed vinden?’, maar ‘U komt voor de uitslag. Ik kom direct ter zake. Ik heb helaas slecht nieuws voor u’. Je kunt de tijd vooral gebruiken voor het opvangen van de patiënt. Wat helpt, is van tevoren bedenken wat je wilt bereiken. Wat wil je dat de patiënt echt hoort en onthoudt. Bijvoorbeeld dat hij ongeneeslijk ziek is, dat er veel manieren zijn om dood te gaan en dat jij als arts hierover met de patiënt kan praten en de patiënt begeleiden. Stem je informatie hierop af.

Schrik niet van heftige emoties. Iemand die slecht nieuws krijgt, kan dichtklappen. Die hoort niets meer en voelt alleen de eigen emoties. Accepteer dat, help de patiënt zich te uiten en geef hem de ruimte. Laat weten dat je de patiënt hoort, herhaal wat hij zegt en sluit aan bij zijn emoties: ‘U schrikt zich rot, waar denkt u aan, waar maakt u zich zorgen over, waar bent u bang voor?’ Kap deze emoties niet af. Het is een fase die nodig is om verder te kunnen.

Voorkom ‘hang yourself’. Een bekende valkuil om de harde boodschap uit de weg te gaan is de hang yourself-methode. Door bijvoorbeeld de patiënt eerst maar eens te vragen of hij nog is afgevallen en nog steeds zo veel hoest. De patiënt zal de dreiging onbewust aanvoelen en zal de neiging hebben te vertellen hoe goed het met hem gaat. Dan wordt het alleen maar moeilijker het slechte nieuws te brengen. Praat er dus niet te lang omheen.

Omgaan met ontkenning. Het feit dat iemand aangeeft niet met jou over het naderende einde te willen spreken, betekent niet dat hij het bericht ontkent. Als er wel sprake is van ontkenning, dan is het verstandig dat te accepteren en te respecteren.

Overlaad de patiënt niet met informatie. Artsen reageren soms, vaak uit ongemak, niet op emoties en praten maar door. Maar de patiënt moet het meest aan het woord zijn. Het gaat er immers om een zo duidelijk mogelijk beeld te krijgen van wat de patiënt zou willen met zijn nog resterende kwaliteit van leven en sterven.

Accepteer niet te snel ‘ja’. Ga tijdens het gesprek na of de patiënt je goed begrepen heeft en laat hem dat in eigen woorden samenvatten. Niet opgelucht het gesprek afronden als de patiënt direct ‘ja’ zegt op je vraag of je verhaal duidelijk is, maar check wát de patiënt heeft begrepen. Juist in emotionele gesprekken. Geef de patiënt in overweging aantekeningen te maken of het gesprek op te nemen om het thuis rustig nog eens te kunnen teruglezen of -luisteren.

Leef mee, wees oprecht. Meeleven is onlosmakelijk verbonden met goede patiëntenzorg, zolang je maar meent wat je zegt. Sommige mensen zijn heel direct in het uiten van hun emoties, anderen kiezen voor een zakelijke, rationele houding. Probeer hierbij aan te sluiten.

Ontwikkel je eigen visie op sterven. Wat vind jij belangrijk? Waar liggen jouw grenzen als arts in spe? Jouw rol is straks cruciaal voor een open en goed contact met de patiënt om beslissingen zorgvuldig te nemen.

Op het verkeerde been

Een 60-jarige vrouw met een hersentumor weigert om over haar ziekte te praten. Ze doet alle mogelijke moeite om weer te kunnen lopen, terwijl haar benen alleen maar zwakker worden. Zij en haar man raken steeds meer teleurgesteld, omdat al hun inzet gericht was op het weer kunnen wandelen.
Ze vraagt tijdens het consult hoelang het nog duurt voordat ze weer goed kan lopen.

Wat doe je?
Deze vrouw geeft zelf een opening. Dit is het moment om uit te leggen dat ze ernstig ziek is en dat je bang bent dat ze nooit meer zal kunnen lopen zoals vroeger. Het is goed mogelijk dat haar verdriet dan plaatsmaakt voor opluchting, omdat de vruchteloze strijd om weer te kunnen lopen nu voorbij is. Ze kan zich weer op realistische doelen richten en naar alternatieven zoeken, zoals buiten een ‘wandeling’ maken waarbij haar man haar rolstoel voortduwt.
Een ziekte ontkennen, zoals deze vrouw aanvankelijk deed, kan in de beginfase nuttig zijn ter zelfbescherming. Informatie waar een patiënt niet voor openstaat, komt niet aan. Maar als iemand blíjft vertrouwen op de goede afloop, moet je als arts op een gegeven moment wel duidelijk maken dat haar houding betekent dat ze jou laat handelen zoals het je goeddunkt.

Eric van Wijlick en Eveline van Dieten

Meer weten?
Een nieuwe KNMG-handreiking Tijdig praten over het overlijden met een checklist met concrete bespreekpunten vind je op www.knmg.nl/praten-over-overlijden

beeld: Thinkstock
beeld: Thinkstock
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.