Meer blauw aan bed

De staatssecretaris van VWS denkt de kwaliteit van de gezondheidszorg te kunnen bevorderen door meer openheid af te dwingen. Repressie legt echter de nadruk op de schuldvraag en dat staat een objectieve beeldvorming in de weg.

De staatssecretaris van VWS zei op 8 januari tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van de Inspectie voor de Gezondheidszorg:1 ‘De inspectie zou de gezondheidspolitie van Nederland moeten zijn en ook als zodanig moeten optreden.’ Zij komt hiermee tegemoet  aan de vraag van de samenleving om meer controle. Deze roep om controle staat inmiddels dermate op de voorgrond dat men het doel ervan uit het oog dreigt te verliezen.

Tegenstrijdig

Om de controle op de gezondheidszorg te vergroten wil de staatssecretaris de geheimhoudingsplicht van klachtencommissies van zorginstellingen opheffen. Zij denkt de kwaliteit te bevorderen door meer openheid af te dwingen. Dit staat echter in schril contrast met de conclusies van een groot onderzoek van het Institute of Medicine2 en met het pleidooi van Giard in het NTvG.3 In beide gevallen worden de tegenstrijdige belangen genoemd bij het onderzoeken van een calamiteit: enerzijds de schuldvraag en anderzijds het bevorderen van de veiligheid.

Een calamiteit is meestal het gevolg van een opeenstapeling van fouten, waarbij meerdere individuen zijn betrokken. Pas als de schuldvraag terzijde kan worden gelegd, kan een objectief beeld worden gevormd van de cascade van fouten die aan de calamiteit voorafging. Als hierover helderheid is, kunnen de aanpassingen worden verricht om herhaling te voorkomen. Komt de nadruk op de schuldvraag te liggen, dan doemt het gevaar op dat een of meer individuen worden gestraft, zonder dat het proces dat aan de calamiteit ten grondslag lag, wordt opgehelderd. Herhaling van het incident ligt dan op de loer.

De staatssecretaris zeg: ‘Gedogen is uit, handhaven is in.’ Focussen op wat ‘in’ is, getuigt hier niet alleen van kortzichtigheid maar heeft ook een negatieve invloed op de langetermijnresultaten. Repressie legt de nadruk op de schuldvraag en derhalve op de kortetermijnoplossing zonder structurele verbetering. Als dit gemeengoed wordt, zijn betrokkenen steeds minder gemotiveerd om fouten te melden of mee te werken aan intern onderzoek. Bij afgedwongen openheid komen op korte termijn veel ruwe data vrij die de inspectie anders wellicht genuanceerder onder ogen waren gekomen. Op de langere termijn nemen de data echter af. Dit is nadelig voor de veiligheid binnen de gezondheidszorg.

Illustratie: Joyce Schellekens

Wantrouwen

Uit de toon van de staatssecretaris mis ik begrip voor de medewerkers in de gezondheidszorg, die als geen ander  gemotiveerd zijn om calamiteiten te voorkomen. Zij spreekt hen toe alsof ze onverantwoordelijke kinderen zijn in plaats van goed opgeleide professionals die hebben gekozen voor een zware baan waarbij het welzijn van anderen op de voorgrond staat. In de samenzang tussen publieke figuren en sommige media merken we dat deze wantrouwende toon uitmondt in schreeuwende koppen en een valse weergave van de werkelijkheid. De onjuiste beeldvorming die het publiek hierdoor krijgt, draagt bij aan het gevoel van onveiligheid in de samenleving. Hierdoor wordt de roep om controle weer luider en is de vicieuze cirkel rond.

De gezondheidszorgmedewerker moet zich in toenemende mate verantwoorden en stelt zich door de onjuiste bejegeningen, waartegen verweer onmogelijk is, steeds defensiever op. Dit komt de gezondheidszorg niet ten goede en draagt bij aan een toename van het tekort aan mankracht binnen deze sector.

Gezondheidszorg is mensenwerk en fouten maken is onvermijdelijk. Als wij gezamenlijk op een professionele en opbouwende manier werken aan het minimaliseren van (de gevolgen van) deze fouten zal de veiligheid van de gezondheidszorg toenemen. Ik pleit er daarom voor onze energie te steken in progressie in plaats van in repressie. 

I.P. Leistikow,
arts, stafmedewerker Raad van Bestuur UMC Utrecht

Correspondentieadres: i.leistikow@azu.nl

Referenties

1. Bruinsma J. Inspectie moet ‘s nachts zorg checken. Volkskrant 9 januari 2003.  2. Institute of Medicine. To Err is Human: building a safer health system. ISBN 0-309-06837-1.  3. Giard RWM. Meer veiligheid voor patiënten vereist vertrouwelijkheid bij het onderzoek naar medische fouten. Ned Tijdschr Geneeskd 2003; 1: 8-10.