Overwerken verhoogt kans op beroerte

Wie meer dan 55 uur per week werkt, loopt een 33 procent verhoogd risico op een beroerte en een 13 procent verhoogd risico op een coronaire hartziekte, vergeleken met mensen met een standaardwerkweek van 35 tot 40 uur.

Dat blijkt uit een grootschalige in Australië, de VS en Europa (waaronder Nederland) uitgevoerde studie (n=ongeveer 600.000) waarvan de resultaten door de epidemioloog Mika Kivimäki e.a. zijn gepubliceerd in The Lancet. Ze volgden mensen gedurende een periode van ongeveer acht jaar.

De onderzoekers vonden zelfs iets wat op een dosis-responsrelatie lijkt: hoe langer mensen werkten, hoe hoger de kans op een beroerte. Mensen die tussen 41 en 48 uur werkten, hadden een 10 procent verhoogd risico op een beroerte; bij mensen die 49 tot 54 uur werkten, was deze kans verhoogd met 27 procent.

In hun studie, een systematische review en meta-analyse, corrigeerden Kivimäki e.a. voor factoren als leeftijd, geslacht en sociaaleconomische status, en voor bestaande risicofactoren als roken, alcoholconsumptie, en fysieke activiteit.

De Zweedse epidemioloog Urban Janlert prijst in The Lancet de opzet en de schaal van de studie. Maar hij heeft ook kritiek: de uitkomsten zijn accurater gemeten dan de blootstelling. Daarmee doelt hij op het feit dat de werktijden eenmalig werden opgegeven door de deelnemers zelf. Dat kan allerlei ongewenste en vertekenende selectie-effecten tot gevolg hebben: zo onderschatten mensen die hun werk leuk vinden vaak het aantal uren dat ze extra maken.

Niettemin ziet Janlert voldoende aanwijzingen voor de conclusie dat lange werktijden geen zeldzaamheid zijn. Gemiddeld werkt in de landen van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ) 12 procent van de mannen en 5 procent van de vrouwen meer dan 50 uur per week. Het hoogst scoort Turkije, waar 43 procent van de werkenden zulke lange werkweken maakt; het laagst cijfer vinden we in Nederland. Minder dan 1 procent van de beroepsbevolking zou hier overwerken. Maar dat cijfer kan volgens TNO-onderzoeker Irene Houtman, die meewerkte aan de studie, vertekend worden door het grote aantal vrouwen dat hier parttime werkt. Mannen werken in Nederland gemiddeld net zoveel over als elders in Europa.
 
Dat lange werktijden een negatief effect hebben op de gezondheid is geen onbekend fenomeen. Arts en psycholoog Jac van der Klink, hoogleraar psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid in arbeid aan de Universiteit van Tilburg, wijst in dat verband op een recente Australische studie van Allison Milner e.a. verschenen in Occupational and  Environmental Medicine die laat zien dat mensen die meer dan 49 uur per week werken een slechtere geestelijke gezondheidsstatus hebben dan mensen met een gewone werkweek van 35 tot 40 uur.

Over de oorzaken van het verband in de Lancet-studie kunnen de onderzoekers niets met zekerheid zeggen, maar volgens Van der Klink ligt het in de rede dat overwerken leidt tot meer fysieke inactiviteit, hogere alcoholconsumptie, slechter eten en stress. Allemaal factoren die de kans op een beroerte of cardiovasculaire ziekten kunnen verhogen. Volgens hem is er waarschijnlijk ook een ‘direct effect’: zeker als mensen niet con amore overwerken, maar dat doen omdat ‘de baas’ het hun opdraagt, kan dat een te hoge fysiologische en psychologische belasting betekenen.

Commentator Janlert vindt dat het tijd wordt voor maatregelen. Van der Klink beaamt dat: ‘Bij Volkswagen gaat op een gegeven ogenblik aan het eind van de werkdag de e-mail plat. In Nederland kan ik me zoiets niet voorstellen. Maar bedrijfsartsen zouden wel moeten waarschuwen voor de gevaren en risico’s van te lang doorwerken.’ Er is, constateert hij, in de hele wereldgeschiedenis nog nooit zo hard en veel gewerkt als tegenwoordig, terwijl het maar zeer de vraag is of al dat overwerken wel zo effectief is. ‘In veel beroepen levert overwerk geen hogere productiviteit op. Begin jaren negentig was ik bedrijfsarts bij KPN, waar op sommige afdelingen structureel werd overgewerkt. Toen we daarmee stopten, bleek al snel dat de werknemers in een normale werkweek hetzelfde gedaan kregen.’

Henk Maassen

thelancet.com, dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60295-1
dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)61000-5

Occup Environ Med, dx.doi.org/10.1136/oemed-2014-102791.

Lees ook:

• Arbeid, werk voor iedere arts (10 juni 2009)
• Veel bedrijven investeren in mentale gezondheid (30 juni 2014)
• RVZ wil aandacht voor duurzame inzetbaarheid (14 april 2015)