Zelfmanagement op maat

Nieuwe screeningstest toont welke interventie nuttig is voor wie

Of iemand in staat is om zelf zijn behandeling te regisseren, hangt af van zijn psychische en fysieke gezondheid, vaardigheden en omgeving. Zorggroep DOH en IQ healthcare ontwikkelden een screeningstest die deze factoren in kaart brengt en effectiever zelfmanagement mogelijk maakt.

Zorggroep DOH heeft zich de afgelopen jaren ingespannen om zelfmanagement een plek te geven in de dagelijkse praktijk van de ketenzorg.¹ Dit heeft geresulteerd in een ruim aanbod aan zelfmanagement-interventies, zoals een groepscursus voor nieuwe diabetespatiënten, een groeps-cursus stoppen met roken, websites over astma, COPD en bewegen, het Diabetes Interactieve Educatie Programma (DIEP), de internetmodule Kleur je leven, en het patiëntenportaal Mijn Gezondheidsplatform (MGP) met internetcoaches op het gebied van voeding, bewegen en roken.

Gaandeweg kwam echter de behoefte naar voren om vooraf te toetsen of een patiënt eigenlijk in staat is tot zelfmanagement en welke vorm ervan dan het meest geschikt is. Daartoe heeft DOH nu in samenwerking met IQ healthcare de SeMaS (Self Management Screening) ontwikkeld. Dit instrument en de bijbehorende handleiding zijn te downloaden van de website van DOH (deondernemendehuisarts.nl). Dit artikel beschrijft hoe het instrument tot stand is gekomen en kan worden gebruikt.

Patiëntprofiel
Allereerst moesten factoren worden geïdentificeerd die het welslagen van zelfmanagement beïnvloeden. Gevonden factoren uit de literatuur werden daartoe voorgelegd aan panels van patiënten en zorgprofessionals. Zij wezen die factoren aan die het meest bepalend zijn, rekening houdend met de sterkte van het wetenschappelijke bewijs. Op deze manier zijn uiteindelijk zes psychosociale factoren en vier factoren op het gebied van vaardig-heden en ziektelast geselecteerd, zoals sociale steun en depressiviteit.

Voor elk van de tien factoren is gezocht naar reeds bestaande, gevalideerde vragenlijsten. Deze zijn sterk ingekort, zodat een lijst met 26 vragen overbleef. Deze lijst is gevalideerd en aangepast aan de hand van ruim 200 ingevulde screeningslijsten bij patiënten uit twee praktijken.

Het resultaat is een screeningsinstrument bestaande uit 26 vragen in tien domeinen. De uitslag, oftewel het patiëntprofiel, kan grafisch worden weergegeven in grotere of kleinere cirkels (zie figuur). Hoe groter de cirkels in het profiel, hoe meer de patiënt in staat zal zijn tot zelfmanagement.

Tijdens het spreekuur kunnen praktijkondersteuner (POH) en patiënt het SeMaS-profiel op het beeldscherm zien en bespreken. De betrokken POH’s gaven aan dat het profiel goede aanknopingspunten biedt voor een gesprek, omdat het geen inschatting is van de zorgverlener maar is gebaseerd op antwoorden van de patiënt zelf.

Interventieplan
Voor praktijkondersteuners zijn een handleiding en een training ontwikkeld om hen te leren hoe ze de patiëntprofielen kunnen interpreteren en er samen met
de patiënt mee aan de slag kunnen gaan. Bij een depressieve of angstige patiënt is het bijvoorbeeld belangrijk om eerst de depressie of angststoornis aan te pakken, omdat deze een negatief effect kan hebben op het welslagen van zelfmanagement.²

Als iemand laag scoort op ‘vertrouwen in eigen kunnen’, is het verstandig om bij het opstellen van het interventieplan samen te kiezen voor doelen met een grote slaagkans.³ Op die manier kan het vertrouwen in eigen kunnen groeien. Iemand met weinig sociale steun die zich wel prettig voelt in een groep, kan worden gewezen op de mogelijkheid van een groepsinterventie. En iemand die goede computervaardigheden heeft en graag dingen zelf doet, heeft mogelijk juist baat bij een internetinterventie. Op die manier kan zelfmanagementondersteuning op maat worden gegeven, steeds in overleg met de patiënt zelf.

Effectstudie
In een vervolgstudie onderzoeken DOH en IQ healthcare momenteel of het toepassen van de SeMaS ook daadwerkelijk effect heeft op de mate waarin patiënten aan de slag gaan met zelfmanagement.⁴ Hiervoor zijn de DOH-praktijken gerandomiseerd in een interventie- en controlegroep. In de interventiepraktijken zijn de praktijkondersteuners met onder meer rollenspellen geschoold om de SeMaS te interpreteren, aan de patiënt uit te leggen en met hem/haar toe te passen in het individuele zorgplan.

Met behulp van vragenlijsten en dossieronderzoek worden de twee groepen vergeleken. Hierbij wordt onder andere gekeken naar leefstijlfactoren en het gebruik van het individuele zorgplan. We verwachten dat mensen die met behulp van SeMaS worden ondersteund, actiever worden in het omgaan met hun ziekte. Ook verwachten we dat mensen die met SeMaS worden verwezen naar een zelfmanagementinterventie, deze succesvoller zullen doorlopen. In deze implementatiefase hopen we dit ook te kunnen bewijzen.

Nathalie Eikelenboom, stafmedewerker zelfmanagement en e-health, zorggroep DOH, Eindhoven

Maarten Klomp, huisarts en medisch directeur, zorggroep DOH, Eindhoven

Ivo Smeele, kaderhuisarts astma/COPD, zorggroep DOH, Eindhoven

contact: n.eikelenboom@doh-huisarts.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Het screeninginstrument SeMaS (Self Management Screening) en bijbehorende handleiding zijn op de site van DOH te vinden: deondernemendehuisarts.nl

Lees ook

• Zelfmanagement helpt zieke vooruit (dec 2009)
• 'Kankerpatiënt moet zelf de regie nemen' (aug 2009)
• Zelfmanagement vaatpatiënten verlaagt risico’s (juni 2012)

Voetnoten

1. DOH, Vilans. Beleidsagenda DOH & zelfmangement, 4 januari 2011.
2. Cameron J, Worrall-Carter L, Riegel B, Lo SK, Stewart S. Testing a model of patient characteristics, psychologic status, and cognitive function as predictors of self-care in persons with chronic heart failure. Heart Lung 2009; 38(5): 410-8.
3. Plotnikoff RC, Lippke S, Johnson ST, Courneya KS. Physical activity and stages of change: a longitudinal test in types 1 and 2 diabetes samples. Ann Behav Med 2010; 40: 138-49.
4. trialregister.nl/trialreg/admin/rctsearch.asp?Term=3960