Vaste plek voor milieu-impact in richtlijnen

Hoe krijgt duurzaamheid een vaste plek in medische richtlijnen? Een werkgroep van verschillende snijdende disciplines maakte daarvoor een leidraad. En die is niet alleen toe te passen binnen de operatiekamer, maar kan worden gebruikt om alle medische zorg te verduurzamen, licht medeopsteller Kim van Nieuwenhuizen toe.

Het mag inmiddels algemeen bekend worden verondersteld: ziekenhuizen dragen een flinke steen bij aan milieuvervuiling, en operatiekamers zijn binnen ziekenhuizen de grootste vervuiler. Arts Van Nieuwenhuizen probeert daar als promovendus iets aan te veranderen: in haar onderzoek richt zij zich op de verduurzaming van operatiekamers. Daarvoor kijkt ze onder andere of er duurzame alternatieven zijn voor op de ok gebruikte producten, en of er in gedrag op de ok duurzamere keuzes kunnen worden gemaakt.

Als promovendus was Van Nieuwenhuizen daarnaast betrokken bij het opstellen van de ‘Leidraad Duurzaamheid in richtlijnen’, die sinds kort te vinden is in de richtlijnendatabase van de Federatie Medisch Specialisten. Die leidraad is een initiatief van het Landelijke Netwerk De Groene OK, maar allerlei snijdende disciplines zijn bij de opstelling aangehaakt.

Onbedoeld ziek

Het doel van de leidraad is om duurzaamheid een vaste plek te geven in behandelrichtlijnen, naast uitkomsten als effectiviteit, kosten en haalbaarheid van een behandeling, licht Van Nieuwenhuizen toe. ‘De paradox bestaat dat de zorg ook mens en planeet onbedoeld ziek maakt. Nu we ons er bewust van zijn wat de footprint van de zorg is, behoeft duurzaamheid daar echt een plek, als gelijke.’

De leidraad geeft handvatten aan richtlijncommissies en -werkgroepen om bij het reviseren van bestaande richtlijnen en het ontwikkelen van nieuwe richtlijnen te zorgen dat duurzaamheid op een wetenschappelijk verantwoorde manier wordt meegenomen, in alle stappen. Dat is een structurele aanvulling op losse bestaande initiatieven die er her en der in Nederlandse ziekenhuizen al zijn om de zorg te verduurzamen, aldus Van Nieuwenhuizen. ‘Het gaat erom het op wetenschappelijk wijze te verweven, op basis van literatuuronderzoek.’

Dat is nodig omdat medici dan wel zijn getraind om medisch-wetenschappelijk onderzoek te doorgronden, maar niet thuis zijn in hoe ze milieuonderzoeken op juiste waarde kunnen schatten, aldus Van Nieuwenhuizen. ‘Wij artsen zijn bekend met zaken als randomized controlled trials en cohortstudies, maar milieuwetenschapsliteratuur toont andersoortige studies. Je moet voor duurzaamheidsaspecten weten hoe je dat onderzoek kunt vinden, hoe je het moet interpreteren en op kwaliteit kunt beoordelen.’

LCA-methode

Ook voor de leidraadwerkgroep zelf was dat in eerste instantie ‘een kennislacune’, aldus Van Nieuwenhuizen. Maar inmiddels ligt er dus een leidraad die uitlegt hoe artsen die willen weten welk operatiematje of welk anesthesiegas de minste milieu-impact heeft, kunnen zoeken op life cycle assessment (LCA) in de literatuur. En dat die LCA-methode de milieu-impact van producten of diensten gedurende hun hele levensduur inzichtelijk maakt. En hoe een zogenaamde R-ladder kan helpen om te bepalen welke duurzaamheidsstrategie het best toepasbaar is bij een bepaalde behandeling: is het alleen mogelijk om te verduurzamen door een product iets minder of helemaal niet meer te gebruiken, of het product anders te ontwerpen, of door het te hergebruiken?

De leidraad is niet alleen geschikt voor snijdende disciplines in de tweede lijn, maar voor alle medische disciplines. ‘Zodat niet iedereen zelf het wiel hoeft uit te vinden.’ De werkgroep achter de leidraad heeft wel met vijf modules binnen ok-zorg laten zien hoe de toepassing van de leidraad in de praktijk uitpakt. Zo zijn er voor bijvoorbeeld anesthesie, het gebruik van wegwerpmaterialen en operatietechnieken al aanzetten gemaakt voor richtlijnen waar duurzaamheid een rol kreeg. Zo kwam uit literatuuronderzoek naar voren dat robotgeassisteerde operaties meer milieu-impact hebben dan andere operatietechnieken, door het energieverbruik en gebruik van disposables. Van Nieuwenhuizen: ‘Dat betekent niet dat we niet langer robotoperaties uitvoeren, maar wel dat we kunnen kijken hoe we de robot duurzamer maken.’

Bespreken met patiënten

De leidraad adviseert duurzaamheid ook te bespreken met patiënten, als er een keuze kan worden gemaakt tussen behandelingen die allebei effectief zijn, maar die verschillen in milieu-impact. Van Nieuwenhuizen noemt als voorbeeld de behandeling van hevig menstrueel bloedverlies, waarbij zowel een spiraal als het wegbranden van baarmoederslijmvlies een oplossing kan bieden. ‘Wij merkten in contact met patiëntenverenigingen dat patiënten het prettig vinden om meer te weten over de milieu-impact van behandelingen. Het kan zeker naar voren komen als onderdeel van shared decision making.’