Plots gelieerd aan de tabaksindustrie als arts-onderzoeker: een moreel dilemma

Wat doe je als onderzoeker als het onderzoeksproject waar je mee bezig bent ineens geassocieerd wordt met de tabaksindustrie? Het overkwam arts-onderzoeker Wytse van den Bosch (kinderlongziekten, Erasmus MC) en hij schreef er met zijn promotor en twee ethici een artikel over voor BMJ Open Respiratory Research.

In 2021 nam een grote tabaksfabrikant, Philip Morris International, een farmaceutisch bedrijf over dat inhalatoren voor astma en COPD produceert, Vectura Group. Los van de kritiek dat de tabaksfabrikant hiermee eigenlijk twee keer aan de klant verdient – aan de sigaretten en aan de ziektegevolgen hiervan – bleek dit voor onderzoekers die samenwerkten met Vectura Group, vervelende consequenties te hebben. Zo ook voor het in 2018 gestarte promotieonderzoek – over de kleine luchtwegen bij astma – van Van den Bosch. In het kader daarvan had zijn onderzoeksgroep namelijk een (investigator initiated) overeenkomst met Vectura Group – waarvan zij een grant kregen – die in 2022 zou aflopen.

Verschrikkelijke overname

De eerste reactie van de onderzoeksgroep van Van den Bosch was direct de banden met Vectura te verbreken. Wytse van den Bosch: ‘Dat is een verschrikkelijke overname, daar wil je niet mee geassocieerd worden.’ Maar dat zou ook betekenen dat meerdere lopende klinische studies gestopt moesten worden, met nadelige gevolgen voor de al geïncludeerde deelnemers en de medewerkers verbonden aan het onderzoek. Daarom besloten zij de principes van goed wetenschappelijk onderzoek af te gaan, aan de hand van de ‘European code of conduct for research integrity’. Deze principes zijn betrouwbaarheid, respect, verantwoordelijkheid en eerlijkheid. Van den Bosch licht toe wat dit opleverde: ‘Al met al was het afmaken van de projecten minder onethisch dan direct met alles te stoppen, en besloten we om de lopende studies af te maken.’ De studies zijn inmiddels afgerond, maar de verspreiding van de studieresultaten is nog erg lastig. ‘Want ook al hebben wij als onderzoekers niet direct te maken met de tabaksindustrie, we worden door tijdschriften wel beschouwd als besmet.’

Geboycot

Als gevolg van de overname door Philip Morris besloten de internationale Respiratory Societies namelijk dat Vectura geboycot moest worden, waardoor elk gelieerd onderzoek niet meer publicabel werd en presentaties op congressen ook moeilijker werd. ‘Wij merken inderdaad dat de aanvankelijke reactie van tijdschriften is dat onze artikelen, gesponsord door Vectura, afgewezen worden. Als we dan toelichten hoe het zit, dan worden ze vaak wel wat milder, maar het kan dus lang duren voordat de twee studies die we nog willen publiceren, ook gaan verschijnen.’ De onderzoekers roepen de internationale verenigingen van longgeneeskunde op om beleid op te stellen voor dit soort situaties, zodat de onderzoekers hier niet de dupe van worden.