Voorzitter NVAB: Sickness, illness en disease

Op 7 november ben ik benoemd tot voorzitter van de NVAB. Na 8 jaar nam mijn voorganger, Pieter Rodenburg, afscheid en dat werd natuurlijk gememoreerd met een afscheidssymposium: ‘Bedrijfsarts in beweging’. Hier werd opnieuw benadrukt dat uit veel onderzoek blijkt dat werken gezond is en bijdraagt aan herstel – werk als medicijn. Ik durf in geval van psychische klachten zelfs te stellen dat werken een grotere bijdrage levert dan menige pil. Werk is belangrijk voor kwaliteit van leven; het geeft zingeving, sociale contacten, structuur en – niet onbelangrijk – het genereert een inkomen dat je toegang biedt tot allerlei comfort in het leven. Het al dan niet hebben van werk blijkt dan ook een belangrijke voorspeller te zijn voor gezondheid. Zelfs de levensverwachting is sterk gerelateerd aan het al dan niet hebben van werk. Zonder werk ga je eerder dood!

Hoe kunnen we de gezondheid van werkenden verbeteren, in een samenwerking tussen bedrijfsgezondheidszorg en curatieve sector? Daarover wil ik het in deze eerste column graag hebben. Ik herinner mij nog goed de eerste week als student geneeskunde in Nijmegen. Ze waren daar net overgegaan op kleinschalig onderwijs met een uitgebreide lijn ‘grondslagen en methoden’ met daarin een groot aandeel ethiek en filosofie. Hier probeerden ze ons breder te laten kijken dan naar de ziekte alleen. Pas achteraf is mij in de praktijk gebleken hoe nuttig het is om de context van de zorgvraag te begrijpen; op het moment zelf was er meer honger naar medische kennis dan naar die grondslagen en methoden.

Ik werd daar toen geconfronteerd met de begrippen illness, sickness en disease. Vrij vertaald: de mate waarin je je ziek voelt, de mate waarin anderen je ziek vinden en de ziekte zelf. Het valt mij op dat veel artsen, met name in de klinische setting, vooral bezig zijn met de behandeling van disease. Ik vraag mij als sociaal geneeskundige wel eens af of het wel nodig is alles te behandelen wat medisch mogelijk is. Uiteindelijk is niet zozeer van belang of de ziekte behandeld is, maar vooral of het functioneren duurzaam verbeterd of in stand gehouden kan worden. Als bedrijfsarts heb ik in de verzuimbegeleiding als eerste te maken met het ziektebegrip van de werknemer. Dit kan zowel in positieve als negatieve mate bijdragen aan ziektegedrag: illness, soms deels beïnvloed door mogelijke ziektewinst. Daarnaast hebben we in de bedrijfsgezondheidszorg te maken met de ziektebeleving van de omgeving, sickness, bijvoorbeeld als werkgevers vinden dat er gewoon gewerkt kan worden met een snotneus, terwijl ze het onvoorstelbaar vinden dat er tussen chemokuren door gewerkt wordt.

In de dagelijkse praktijk laveert de bedrijfsarts in de verzuimbegeleiding altijd tussen deze verschillende begrippen van ziekte. Dat geldt eigenlijk voor iedere arts. Je kunt als arts de plank aardig misslaan als je je niet vergewist van de verwachting van de patiënt. We moeten onszelf dus steeds af blijven vragen wat er aangepakt moet worden: sickness, illness of disease. Daardoor hoeft niet alles wat er kan in de gezondheidszorg. Een afname van de kosten van de gezondheidszorg begint bij de dokter: niet de ziekte maar vooral het functioneren van onze patiënten zou moeten verbeteren door onze interventies.

Jurriaan Penders, voorzitter NVAB