‘Deze verkiezingsuitslag laat de urgentie zien om iets te doen met armoede’

De PVV werd met afstand de grootste partij deze Tweede Kamerverkiezing. Oud-huisarts Hans Berg, oprichter van het zorgzame burgerinitiatief Wedde dat het lukt, heeft hier wel een verklaring voor. ‘Mensen in armoede voelen zich niet meer gezien door de overheid.’

‘Mensen die leven in armoede of in een laag-economische positie hebben het gevoel dat zij er niet toe doen. De overheid doet in hun optiek wel grote uitgaven aan klimaatbeleid, oorlogen en ontwikkelingssamenwerking, maar niet aan de burger die niet meer zelfstandig kan rondkomen, wonen of zorg nodig heeft. De afstand tot hulp is ook groot: je moet formulieren invullen, vaak digitaal, en dat lukt niet iedereen. En dan zijn er nog de wachtlijsten: dat zijn erg veel drempels’, schetst Berg. ‘De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen geeft die gevoelens goed weer. De PVV-stem heeft te maken met de onmacht die mensen ervaren. Het laat ook de urgentie zien om iets te doen aan armoede.’ 

Generatiearmoede 

Tien jaar geleden nam de oud-huisarts daar zelf het voortouw in de Groningse dorpen Wedde/Wedderveer, Veelerveen en Vriescheloo. ‘Armoede speelt zich niet alleen af in achterstandswijken in grote steden, maar ook in Zuid-Limburg en Oost-Groningen waar mensen lang laaggeschoold werk deden en makkelijk werden ingeruild. Daar zien we dan ook ‘generatie­armoede’: zowel grootvader, vader als kind belandt in een uitkering en verwacht hulp. Sinds de WMO zagen we dat mensen kopje-onder gingen in de regels, het invullen van formulieren en digitale drempels. De zorgvraag, zowel medisch als in het sociale domein, nam toe. Maar we kennen hier noaberschap: de bereidheid is hoog om voor elkaar klaar te staan zolang het nodig is.’ 

Met elkaar 

Dat bracht Berg op het idee om de krachten van het dorp te bundelen op basis van naar elkaar omzien: ‘Wedde dat t lukt’. ‘Ik kom zelf uit een sociaal nest en als huisarts wil ik meer doen dan alleen de kwaal genezen waarvoor iemand komt. Achter veel vragen schuilt sociale problematiek, zoals financiële zorgen, eenzaamheid of chronische stress. Zo kwamen mijn vrouw en ik op het idee om met elkaar voor elkaar te zorgen. Iedereen kan iets: de oudere die niet meer zelfstandig naar het ziekenhuis kan rijden, kan een ander bijvoorbeeld helpen met het invullen van de belastingaangifte. Uit onderzoek blijkt dat het werkt. Ouderen kunnen langer zelfstandig wonen, de onderlinge banden tussen dorpsbewoners zijn versterkt en mensen hebben minder vaak specialistische hulp en acute zorg nodig.’ 

‘De communicatie met de overheid is soms zo ingewikkeld dat mensen afhaken’ 

Laagdrempelig aanspreekpunt 

Een belangrijke rol is in Wedde weggelegd voor de professionele dorpsondersteuner die hulpvragers en vrijwilligers met elkaar verbindt. ‘Zij wordt betaald vanuit Wmo-gelden van de gemeente. Hierdoor hebben wij de continuïteit van de ondersteuning kunnen waarborgen. Inmiddels is de dorpsondersteuner een vertrouwd gezicht, van wie mensen weten: Marjan doet wat ze belooft. Vaak komen dorpsbewoners eerst met een kleine vraag – het invullen van een formulier, het vervangen van een kapotte buitenlamp. Dat schept vertrouwen. Daarna durven mensen hulp te vragen bij grotere problematiek: hulp met de kinderen, financiële vraagstukken of digitale vaardigheden. De kracht van dit project is dat één laagdrempelig toegankelijk aanspreekpunt vraag en aanbod snel bij elkaar brengt.’ 

Belangrijke bedreiging 

Dat 40 procent van de artsen in het KNMG artsenonderzoek aangeeft armoede te zien als belangrijkste bedreiging voor de gezondheid, onderschrijft Berg dan ook. ‘De communicatie met de overheid is zo ingewikkeld geworden dat mensen afhaken. Door de toeslagenaffaire zien mensen af van het aanvragen van toeslagen en door zorgen over het eigen risico of de eigen bijdrage mijden zij zorg. Waardoor ze uiteindelijk dieper in de problemen raken. Overigens noemt 50 procent van het artsenpanel ook mentale problemen, zoals chronische stress en depressie, en 13 procent eenzaamheid, als belangrijkste bedreiging. Maar dat zijn vaak ook uitvloeisels van armoede. Bestaanszekerheid is een veelkoppig probleem. Het gaat over armoede, maar ook over laaggeletterdheid of kinderen met problemen. Dat zien we terug in de spreekkamer.’ 

Goed bedoeld 

Zijn zorgzame burgerinitiatieven dan de panacee? ‘Nee, hooguit kunnen deze complementair zijn aan de professionele zorg’, vindt Hans Berg. ‘Daarbij moet de zorg veel meer uitgaan van een geïntegreerde aanpak – domeinoverstijgend voor medische, psychische en sociale vragen. Belangrijk is dat mensen zelf weer de regie krijgen. Nu voelen mensen zich ‘opgeknipt’ door instanties die langs elkaar heen werken en zien zich geconfronteerd met lange wachtlijsten. Daarnaast komt elke organisatie met een deeloplossing, mede door vergaande specialisatie en efficiency. Goed bedoeld, maar niemand vraagt: wat heeft u van ons nodig waardoor u zelf verder kunt? Burgerinitiatieven werken omdat ze van onderaf ontstaan. Burgers zoeken oplossingen met eigen bewoners en lokale organisaties.’ 

Toverwoord 

Natuurlijk snapt Hans Berg dat niet iedere huisarts een burgerinitiatief kan opzetten. ‘Maar ook in je eigen praktijk kun je al veel bereiken. Het toverwoord is verbinding zoeken, bereidheid om het samen op te lossen en elkaar het succes te gunnen. Zo houdt de huisartsenpraktijk maandelijks een multidisciplinair overleg Complexe zorgvragen voor domein- en disciplineoverstijgende vraagstukken. Naast de wijkverpleegkundige, thuiszorg, Wmo-consulent, dorpsondersteuner, maatschappelijk werker vanuit Welzijn op recept en huisarts kunnen daar op uitnodiging onder andere de politie of specialist ouderengeneeskunde bij aanschuiven. Veel vragen zijn tijdens het overleg op te lossen. Het gevolg is dat er aantoonbaar minder een beroep wordt gedaan op de huisarts, ouderenpsychiatrie en de spoedzorg.’ 

Opgebloeid 

Succesverhalen heeft Berg genoeg. ‘Een mooi voorbeeld vind ik het Syrische gezin, van wie de vader regelmatig bij mij kwam met lichamelijke en mentale klachten. Toen is het gezin een oudere dame gaan helpen met haar tuin. Zij hielp hen met Nederlands leren. Een oud-onderwijzer hielp vader vervolgens met een opleiding tot beveiliger. Dat gezin helpt inmiddels nieuwe gezinnen inburgeren. Een ander voorbeeld zijn de themadagen om mensen sterker te maken: van de cursus Digisterk om digitale vaardigheden te verbeteren tot goedkope oplossingen om beter uit te komen met je salaris of een bijeenkomst over welke organisaties in het medische en maatschappelijke veld mensen kunnen helpen als zij er zelf niet uitkomen. Maar: altijd in overleg met waar inwoners zélf behoefte aan hebben. Alle zorg begint met luisteren naar mensen.’