Moedermelk

Moedermelk, Nora Ikstena (vertaling: Brenda Lelie), Koppernik, 216 blz., 23,50 euro.

bestellen

Moedermelk, het elixer dat het leven overdraagt aan een volgende generatie, is de rode draad in de gelijknamige, beklemmende roman over drie naamloze vrouwen in Letland. Letterlijk en figuurlijk: sterren staan als melkdruppels aan de hemel.

Grootmoeder, moeder en dochter vertellen in korte stukjes om beurten hun verhaal. De spil is de moeder. Een leergierige, slimme meid geboren in 1944 in een door de Sovjet-Unie bezet land. Hoewel ze vanwege de censuur niet de boeken kan lezen die ze wil, gaat ze voor haar droom: gynaecoloog worden. Ze slaagt erin te kunnen werken in een ziekenhuis in Riga. De nachtdiensten daar noemt ze een ‘slachthuis met de eindeloze mallemolen van geboortes, keizersneden, miskramen, vleesbomen, poliepen en cystes’. Ze krijgt de kans tot endocrinologische verdieping in Leningrad. Alle collega’s leven op sigaretten, cafeïne­ampullen en gekookte bieten. Het gaat mis als moeder de dronken en gewelddadige echt­genoot van een infertiele patiënt met een bijl aanvalt. Weg pretentieuze carrière binnen de ‘ondoorzichtige artsenmaffia’ van ‘de Sovjet­geneeskunde met haar congressen, steek­penningen en vriendjespolitiek’. De eertijds daadkrachtige moeder verschrompelt tot een beschadigde vrouw die moet zien te overleven in een claustrofobische wereld vol arrestaties en vervolging. Geknecht en geknakt door geestelijke en lichamelijke vernedering: ‘Schuldig zonder schuld.’

De dochter heeft het historisch geluk aan haar zijde: de Sovjet-Unie valt uiteen, Letland is weer onafhankelijk. Voor de moeder komt die omwenteling te laat. Aan het eind van haar leven verdient ze de kost met het knopen van staal aan staal­borstels. Ze is er bedreven in. Geen wonder, want ‘ze naaide eerder vrouwenvlees’.