Labwaarden verhogen medicatieveiligheid

onderzoek

Acute patiënten gebaat bij goede beschikbaarheid labuitslagen

Medicatieverificatie bij acuut opgenomen patiënten geeft geregeld aanleiding om labwaardes te controleren. Die moeten dan wel beschikbaar zijn. Het Kennemer Gasthuis zocht uit of dit het geval was.

Discrepanties tussen opname- en thuismedicatie komen voor bij 10 tot 62 procent van de ziekenhuisopnames.^1-3 Omdat dergelijke verschillen schade kunnen veroorzaken, stelt de richtlijn Medicatieoverdracht in de keten dat binnen 24 uur na opname, overplaatsing en ontslag een actueel en betrouwbaar medicatieoverzicht beschikbaar moet zijn.⁴ Daarnaast is het in veel ziekenhuizen inmiddels gebruikelijk om medicatieverificatie uit te voeren. Daarbij wordt na overleg met de patiënt vastgesteld welke medicatie hij of zij daadwerkelijk gebruikt.

Het belang van medicatieverificatie voor de medicatieveiligheid is in talloze studies aangetoond.^5-8 In hoeverre laboratoriumgegevens hierbij een rol spelen, is echter niet onderzocht. Daarom evalueren wij aan de hand van een onderzoek de behoefte aan en beschikbaarheid van laboratoriumuitslagen bij medicatieverificatie van acuut opgenomen patiënten.

Bewakingssignalen
De studie is uitgevoerd in 2011 op de Algemene Opname Afdeling (AOA) van het Kennemer Gasthuis te Haarlem, waar de spoedopnames plaatsvinden voor de specialismen chirurgie, longen, neurologie en interne/mdl. Het betreft een retrospectieve, niet-interventiestudie, waarbij assistenten van de ziekenhuisapotheek verantwoordelijk waren voor de medicatie-verificatie bij acute ziekenhuisopnames.

Apothekersassistenten vroegen het overzicht van de thuismedicatie op bij de apotheek van de patiënt, beoordeelden eventueel meegenomen geneesmiddelen en voerden verificatiegesprekken met de patiënt en mantelzorgers. Zij voerden de gegevens over medicatie, contra-indicaties, indicaties, allergieën en overgevoeligheden in het elektronisch voorschrijfsysteem (EVS) in en voorzagen de behandelend arts van een actueel medicatieoverzicht. De bewakingssignalen gegenereerd op basis van de G-standaard (een elektronisch bestand van alle producten die de apotheek levert, red.) werden door de apotheker beoordeeld en waar nodig besproken met de arts.⁹

Twee ziekenhuisapothekers beoordeelden voorts de beschikbaarheid van laboratoriumwaarden ter ondersteuning van een veilig geneesmiddelengebruik. Dit deden zij bij elk bewakingssignaal dat op basis van de G-standaard bij medicatie-invoer in het EVS werd gegenereerd en tevens bij beoordeling van alle in gebruik zijnde geneesmiddelen per patiënt (geneesmiddelengerichte benadering). De casus maakt duidelijk hoe dit werkte in de praktijk (zie blauwe kader boven). Bij de bewakingssignalen werd van alle laboratoriumwaarden waar behoefte aan bestond nagegaan of deze beschikbaar waren. Het geneesmiddelgerichte onderzoeksdeel beperkte zich tot MDRD (modification of diet in renal disease), LDL-, HDL- en totaal-cholesterol, kalium, international normalized ratio (INR), creatinekinase (CK), ijzer (Fe) en glucose. Indien de benodigde labwaarde tot zes maanden vóór het opnamegesprek bepaald was, werd deze als beschikbaar beschouwd.

Resultaten
Tussen 20 april en 10 juni 2012 zijn 647 medicatieverificatiegesprekken gevoerd. Van vijftig willekeurig gekozen gesprekken zijn de gegevens geanalyseerd. Hierbij genereerden 264 receptregels 94 bewakingssignalen volgens de G-standaard en 31 volgens de geneesmiddelgerichte benadering. Dit komt neer op een prevalentie van respectievelijk 1,9 en 0,6 bewakingssignalen per patiënt.

Bij circa 80 procent van de bewakingsmeldingen waarvoor behoefte bestond aan een laboratoriumwaarde, blijkt deze beschikbaar. Dit gold zowel voor de signalen op basis van de G-standaard als voor de geneesmiddelgerichte benadering.

Contra-indicaties veroorzaakten het meest frequent een bewakingssignaal volgens de G-standaard. Indien bij melding van een contra-indicatie voor een geneesmiddel behoefte bestond aan een laboratoriumwaarde, bleek deze in alle gevallen beschikbaar. Bij de geneesmiddelgerichte benadering was het vaakst behoefte aan een MDRD-waarde en het minst vaak aan een cholesteroluitslag. In de vijftien voorkomende gevallen bleek de MDRD-waarde bij dertien patiënten bekend.

Medicatieveiligheid
Momentane beschikbaarheid van laboratoriumuitslagen faciliteert de interpretatie van bewakingssignalen doordat minder vaak overleg met de voorschrijver nodig is, draagt bij aan stroomlijning van het opnameproces en bevordert de medicatieveiligheid van de acute patiënt. Inzage in laboratoriumuitslagen verdient derhalve een vaste plek bij de medicatieverificatie van acuut opgenomen patiënten. Bovendien dient de verificatie bij voorkeur plaats te vinden op een locatie waar tevens de laboratoriumuitslagen van de patiënt beschikbaar zijn.

Er zijn ons geen literatuurgegevens bekend om de score van 80 procent te duiden. Het resultaat van ons onderzoek suggereert dat potentieel conflicterend geneesmiddelgebruik dikwijls vóór de opname (mede) wordt bewaakt aan de hand van laboratoriumuitslagen. Anderzijds is het denkbaar dat het ontbreken of veronachtzamen van een laboratoriumuitslag bijdraagt aan de reden van de spoedopname. Voor die patiëntencategorie lijkt verhoging van de medicatieveiligheid eenvoudig realiseerbaar.

Annemarie Eldering-Heldens, destijds ziekenhuisapotheker in opleiding, Stichting Apotheek der Haarlemse Ziekenhuizen, Haarlem, momenteel ziekenhuisapotheker, Apotheek Gemini Ziekenhuis, Den Helder

Sjoerd Verweij, ziekenhuisapotheker, Stichting Apotheek der Haarlemse Ziekenhuizen, Haarlem

Martijn Weisfelt, neuroloog en medisch manager Algemene Opname Afdeling Kennemer Gasthuis, Haarlem

Correspondentieadres: sverweij@sahz.nl; c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.

Zie ook

• Medicatieoverdracht nog lang niet veilig (14 oktober 2010, Medisch Contact)
• ‘De patiënt staat nu echt centraal’ (27 januari 2010, Medisch Contact)
• Loods in zee van verantwoordelijkheid (27 januari 2010, Medisch Contact)
• Nascholing en dossier polyfarmacie
  

Voetnoten

1. Tam VC, Knowles SR, Cornish PL, et al. Frequency, type and clinical importance of medication history errors at admission to hospital: a systematic review. CMAJ 2005; 173: 510-5.
2. Cornish PL, Knowles SR, Marchesano R, et al. Unintended medication discrepancies at the time of hospital admission. Arch Intern Med 2005; 165: 424-9.
3. Mulder FPh, Verweij SL, Van der Hoeven RTM. Invloed van een opnamegesprek door een apotheker op medicatiediscrepanties bij opname. PW Wetenschappelijk Platform 2; 2008: 86-9.
4. Praktijkgids VMS veiligheidsprogramma. Medicatieverificatie bij opname en ontslag.
5. Vira T, Colquhoun M, Etchells EE. Reconcilable differences: correcting medication errors at hospital admission and discharge. Qual Saf Health Care 2006; 15(2): 122-6.
6. Cornu P, Steurbaut S, Leysen T, et al. Effect of medication reconciliation at hospital admission on medication discrepancies during hospitalization and at discharge for geriatric patients. Ann Pharmacother 2012; 46: 484-94.
7. Hellström LM, Bondesson A, Höglund P, Eriksson T. Errors in medication history at hospital admission: prevalence and predicting factors. BMC Clin Pharmacol 2012; 12: 9.
8. Van Sluisveld N, Zegers M, Natsch S, Wollersheim H. Medication reconciliation at hospital admission and discharge: insufficient knowledge, unclear task reallocation and lack of collaboration as major barriers to medication safety. BMC Health Services Research 2012, 12: 170.
9. G-standaard, Z-index KNMP, ’s-Gravenhage 2011.