Kindcheck: wanneer moet je wat doen als arts?

KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld geactualiseerd

De KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld is geactualiseerd. Nieuw zijn de verplichte kindcheck en het recht van de arts huiselijk geweld te melden. Een eveneens nieuw competentieprofiel benoemt welke competenties artsen nodig hebben om kindermishandeling en huiselijk geweld adequaat aan te pakken.

De invoering vorig jaar van de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling leidde niet tot grote veranderingen voor artsen. De KNMG-meldcode maakt al jaren deel uit van de professionele standaard. Wel moeten artsen extra aandacht hebben voor de verplichte kindcheck en die is daarom nu ook uitgewerkt in de KNMG-meldcode.

Kind veilig?
Kinderen kunnen in een risicovolle situatie komen door de situatie waarin hun ouder(s) verkeren, bijvoorbeeld als deze zwaar verslaafd of zeer depressief zijn of als er huiselijk geweld speelt. Een arts kan deze ‘oudersignalen’ alleen oppakken als hij weet dat zijn patiënt kinderen heeft die van hem afhankelijk zijn. Daarom moeten artsen bij deze patiënten sinds juli 2013 standaard nagaan of zij verantwoordelijk zijn voor de verzorging en opvoeding van minderjarigen. Dit moet een arts óók doen als de kinderen zelf geen patiënt van hem zijn. Dit is de zogenaamde kindcheck. Van artsen wordt een gestandaardiseerde benadering verwacht. Het is de professionele inschatting van de individuele arts om te besluiten in welke gevallen een kindcheck noodzakelijk is.

Stappen van de meldcode volgen bij ‘oudersignalen’
Gaat de arts over tot een kindcheck, dan moet hij het aantal en de leeftijd van deze kinderen vastleggen in het medisch dossier en de stappen van de KNMG-meldcode Kindermishandeling volgen (zie figuur). Bij stap 1 legt hij de ‘oudersignalen’ vast die aanleiding geven tot twijfels over de veiligheid of de gezonde ontwikkeling van de kinderen. Bij stap 3 wordt een gesprek gevoerd met de cliënt over de signalen die mogelijkerwijs een risico vormen voor de ontwikkeling of de veiligheid van de kinderen van de cliënt. Besluit de arts bij stap 5 om een melding te doen in verband met de oudersignalen, dan is van belang dat hij geen uitspraak doet over de feitelijke situatie waarin de kinderen zich bevinden. Hij kent hen immers niet en hij heeft ze doorgaans nooit gezien. Wat de arts wel kan melden is dat de lichamelijke of geestelijke conditie en/of de omstandigheden waarin zijn volwassen cliënt zich bevindt, een risico vormen voor de veiligheid of voor de ontwikkeling van zijn kinderen en dat hij daarom meent dat nader onderzoek van het AMK noodzakelijk is naar de feitelijke situatie waarin de kinderen zich bevinden. De KNMG-e-learning kindcheck, samen met The Next Page gemaakt, laat zien hoe men deze stappen kan zetten.

Beroepsgeheim en meldrecht
Met de Wet verplichte meldcode is voor artsen ook een meldrecht voor huiselijk geweld in werking getreden. Bij (vermoedens van) kindermishandeling gaf dit meldrecht artsen al de ruimte om het belang van het kind te laten voor het beroepsgeheim. Dit meldrecht is in de Wet verplichte meldcode uitgebreid naar huiselijk geweld. Hulpverleners moeten zich wel eerst inspannen om toestemming van de patiënt te verkrijgen, want bij huiselijk geweld geldt de toestemmingseis nog sterker: het meldrecht van de arts staat op gespannen voet met het zelfbeschikkingsrecht van de – meerderjarige – patiënt. Een meerderjarige beslist in principe zelf of het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) wordt ingeschakeld. In de KNMG-meldcode is hieraan invulling gegeven door het zonder toestemming melden van huiselijk geweld te beperken tot die situaties waarin sprake is van een ‘risico op zwaar letsel of de dood’.

Competenties in beeld
Voor het adequaat signaleren en behandelen van kindermishandeling en huiselijk geweld hebben artsen specifieke competenties nodig. De medische beroepsgroep loopt voorop met een deze week gepubliceerd KNMG-competentieprofiel Kindermishandeling en huiselijk geweld. En dat is terecht, want artsen vervullen een belangrijke rol in de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling.

Het profiel is gebaseerd op de KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld en werkt de CANmeds-competenties concreet uit op het terrein van kindermishandeling en huiselijk geweld. Zo voegt het competentieprofiel aan de algemene competentie over het leveren van hoogstaande patiëntenzorg
‘op integere, oprechte en betrokken wijze’ toe, dat de arts zich ervan bewust moet zijn dat iedereen met wie hij werkt zelf slachtoffer en/of pleger kan zijn. Ook moet de arts begrip hebben voor andere culturele en levensbeschouwelijke opvattingen, maar óók bereid zijn om grenzen te stellen aan het gedrag van volwassenen in het belang van de veiligheid. Dit geeft opleiders en aiossen een kapstok voor een praktische invulling van deze competentie op het terrein van kindermishandeling.

Competentieprofiel in de opleiding
Het competentieprofiel benoemt de maximale variant van competenties die een arts nodig kán hebben om proactief kindermishandeling en huiselijk geweld te signaleren en hier adequaat mee om te gaan. Het is aan de wetenschappelijke verenigingen om de voor hen relevante competenties in hun opleidingsplannen vast te leggen en na te gaan in hoeverre hiervoor (na)scholing moet worden ontwikkeld.

Zelfreflectie en nascholing
Ook nu al is het competentieprofiel van waarde voor de praktijk. Specialisten en profielartsen kunnen het gebruiken als spiegel: beschik ik over voldoende competenties om huiselijk geweld en kindermishandeling adequaat te signaleren en aan te pakken en wat heb ik nog nodig aan scholing? Wetenschappelijke verenigingen en opleiders kunnen de competenties selecteren die voor hun specialisme direct relevant zijn en het profiel gebruiken als basis voor de nascholing.

Implementatie
Het competentieprofiel is een eerste stap op weg naar structureel inbedden van aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld in de opleidingen en nascholingen. Samen met het project Modernisering van de Medische Vervolgopleidingen wordt de implementatie vorm gegeven.

Vragen?

• Doorloop online het stappenplan kindermishandeling en huiselijk geweld: knmg.nl/meldcode.

• Bekijk het competentieprofiel op: knmg.nl/competentieprofiel-kindermishandeling

• KNMG Artseninfolijn voor vragen over de meldcode: 030 2823 322 of artseninfolijn@fed.knmg.nl. Voor
KNMG-leden is dit een gratis service.

• Advies- en Meldpunt Kindermishandeling: 0900 123 1230, 5 eurocent per minuut, automatische
doorschakeling naar eigen regio, 24 uur per dag bereikbaar.

• Steunpunt Huiselijk Geweld: 0900 126 26 26, 5 eurocent per minuut, automatische doorschakeling naar eigen regio, 24 uur per dag bereikbaar.

knmg.nl/meldcode